Etiopia – kraj starej kultury i religii

Etiopia nr0 (1)Z Panem Piotrem Grądzielem, geografem, podróżnikiem, miłośnikiem historii, wieruszowianinem ruszamy w kolejną podróż.

Anna Świegot: Panie Piotrze, kontynuując dalsze podróże wspomniał pan o powiązaniach Jemenu z Etiopią.

Piotr Grądziel: W przeszłości krainy te były z sobą związane wielokrotnie. Może najpierw wyjaśnimy co znaczy nazwa Etiopia. Starsi czytelnicy zapewne pamiętają jeszcze nazwę Abisynia,  wywodzącą się ze słowa „ Habesz” t.j. od jednego z semickich plemion, które przybyły z Półwyspu Arabskiego i zasymilowały się z lokalną ludnością kuszycką. Natomiast nazwa „Etiopia” z greckiego aithiopes (brunatne twarze) zaczęto od XIX wieku stopniowo przyjmować na określenie obszaru dzisiejszej Etiopii, Nubii i Sudanu.  W czasach panowania królestwa Saby, wpływy królowej Makedy ( Bilki ) rozciągały się na Etiopię, a w około 520 roku n.e. z kolei najazd Etiopczyków  z Aksum na Arabię Południową,  na prośbę biskupa Tomasza z Nadżranu, związany był z prześladowaniami chrześcijan. Następuje narzucenie chrześcijaństwa  oraz budowa katedry w Sanie. Jednak despotyczne  rządy Kaleba namiestnika z Aksum powodują wygnanie Etiopczyków z Jemenu i liczne rzezie ludności chrześcijańskiej. Jednak najciekawsza jest „historia” związana z królową Makedą wspomnianą już w relacjach z Jemenu. Dla Etiopczyków jest to ich historia.  Jak już wspomniałem piękna i młoda królowa arabsko-afrykańska  przybyła do króla Salomona. Jak podaje legenda  mądry król Salomon zakochał się od pierwszego wejrzenia  w królowej Makedzie. Trudno orzec  czy był to tylko czar jej urody czy również oczarowały go bogactwa jakie przywiozła w darze. Król Salomon wpadł na pomysł zatrzymania Makedy w swoim pałacu. W przeddzień jej odjazdu urządził pożegnalną ucztę obfitującą w bardzo pikantne jadło. Po skończonej uczcie nie pozwolił jej wrócić do siebie do pałacu. Makeda zgodziła się ale pod jednym warunkiem, że Salomon nie dotknie jej, póki ona się nie zgodzi. Salomon też postawił warunek; Makedzie; nie wolno niczego dotknąć bez zgody króla. Zgodnie z układem w ogromnej sali ustawiono dwa łoża, pomiędzy którymi na stoliku umieszczono kryształową wazę wypełnioną źródlaną wodą. Na pożegnanie Salomon ostrzegł królową, aby nie piła jego wody. Gdy przebiegły Salomon zachrapał, Makeda nie mogąc zasnąć i wytrzymać z pragnienia podeszła do wazy aby się napić, Salomon chwycił ją za rękę. Układ zakończył się kompromisem. Po powrocie do Etiopii urodziła Syna Mędrca – Bajnę Lehkema. Inne podania mówią o imieniu Ebne Hekim. Już jako dorosły mężczyzna udał się do Jerozolimy, aby poznać ojca króla Salomona. Zapoznał się z prawami żydowskimi i namaszczony przez kapłana Zadoka na króla Etiopii pod imieniem Dawida. Ostatecznie przyjął imię Menelik I. Wracając na ośle do Etiopii wzruszony ojciec rozkazał aby pierworodni synowie dworskich rodzin tworzyli jego świtę. Menelik zabrał wraz z nimi 12 kapłanów ze szczepu Lewi, którzy postanowili zabrać skrycie Arkę Przymierza. Mimo pogoni, Izraelczykom nie udało się jej odebrać. To obecnie o potomkach Izraela  mówi się o nich Falaszowie  lub inaczej Beta Israel czyli czarni Żydzi. Zamieszkiwali oni wysokogórskie rejony nad jeziorem Tana. Byli wyznawcami archaicznej formy judaizmu. Ostatnich potomków państwo Izrael sprowadziło do kraju w latach 90-tych XX wieku i obecnie nie ma ich w Etiopii. Do tego pochodzenia z rodu Dawida nawiązywał również ostatni władca Etiopii cesarz Hajle Sellasje I.

A.Ś. A co z Arką?

P.G. I tu warto powiedzieć o religiach w Etiopii. Jak wyżej wspomniałem starożytni Etiopczycy wywodzili się z Arabii Południowej gdzie czczono boginię Astarte, patronkę miłości i urodzaju. Drugim bogiem był bóg państwa Saby Almukah. Z biegiem lat bogowie przybierali różne postacie. Bogom ofiarowano żywe dary. Do dziś zachowała się ta tradycja ofiarowania kozła lub owcy na wejście panny młodej do domu męża i to we wszystkich wyznaniach w Etiopii. Do dziś przetrwały również obrzędy z oddawaniem czci księżycowi wśród plemienia Mensa, tak przez chrześcijan jak i  przez muzułmanów. Podczas zaćmienia księżyca ludzie nie kładą się spać i modlą się do boga aby ocalił księżyc. Gdy ustąpi zaćmienie, świętują jego uzdrowienie. A co z Arką? Etiopia to biblijny Eden i tutaj znajduje się Arka Przymierza. Na północy kraju w dawnej stolicy królestwa w Aksum obok współczesnego kościoła Najświętszej Marii Panny z Syjonu od strony południowej kościoła znajduje się mała świątyńka – sanktuarium Arki (zdj.0 – sanktuarium Arki widoczne z prawej stromy). Świątyńka jest pilnie szczerzona przez 24 godziny. Aby ją zobaczyć trzeba kupić bilet. Samej Arki żaden śmiertelnik nie widział. Raz w roku w święto Trzech Króli  (Timkat) , Arka owinięta  w gruby materiał obnoszona jest w uroczystej procesji, której towarzyszą tańce i śpiewy przy akompaniamencie orkiestry, podobnie jak jest opisane w Starym Testamencie. W kościołach etiopskich jest wydzielone tzw. miejsce „święte świętych”, gdzie przechowywana jest kopia Arki.

A.Ś. Panie Piotrze,  Etiopia to  kraj w  przewadze  chrześcijański,  a  jakie są  jeszcze  inne  religie?  

P.G.  Faktycznie  chrześcijanie obrządku koptyjskiego stanowią 53% , głownie występują w północnej i środkowej części kraju, w tej części prehistorycznej cywilizowanej od wieków z licznymi miastami, które tworzyły kulturę materialną. Drugą grupę stanowią muzułmanie 16% ze swoim centrum na wschodzie w mieście Harer. Niektórzy  uważają że jest to czwarte co do ważności święte miejsce dla wyznawców islamu. Znajdują się tam 92 meczety, poczynając od prywatnych domów modlitwy po meczety z wysokimi minaretami. Tu znajduje się muzeum francuskiego poety Artura  Rimbaud (w jego domu), gdy po burzliwych latach życia osiadł na stałe. Miasto Harer jako centrum handlowe tego regionu było bogate. Żaden Europejczyk nie mógł tam przebywać jako nieczysty giaur. Pierwszy który w 1855 roku dostał się do miasta w przebraniu za Araba, był angielski podróżnik Burton. Część południową stanowią wyznawcy religii miejscowych. Np. w południowo zachodniej części Etiopii plemię Kaffów wierzy w boga słońca Heqo. Początki chrześcijaństwa sięgają IV wieku. Tradycja etiopska podaje że chrześcijaństwo zostało przyjęte za panowania króla Ezany (330-360r.) Jedna z wersji podaje, że gdy statek syryjski przybył do brzegów Etiopii aby uzupełnić zapasy słodkiej  wody, został napadnięty przez wojowników króla Ella Amida . Załoga została wymordowana. Ocalało tylko 2 młodzieńców, którzy byli tak zaczytani w świętej księdze, że nawet nie zauważyli toczącej się walki. Tak to rozczuliło napastników, że darowali im życie i przyprowadzili przed oblicze króla. Dzięki posiadanej wiedzy stali się doradcami króla. Byli to Frumencjusz i jego młodszy brat Aedezjusz. Po śmierci króla doradzali nieletniemu następcy Ezanowi. Około 340 roku Frumencjusz udał się do Aleksandrii i z rąk patriarchy Atanazego otrzymał sakrę i został pierwszym biskupem Aksum, zwany Abba Salama (Ojciec Pokoju).   Rozpoczął się czas nawracania i budowy kościołów oraz powstawania licznych gmin chrześcijańskich. W V i VI wieku następuje rozkwit kościoła koptyjskiego. Powstają liczne monastyry. Najstarszy z nich założony została na wysokim wzniesieniu o pionowych ścianach -Debre Domo. Do klasztoru można dostać sie podobnie jak do klasztorów greckich w Meteorach, to jest przy użyciu lin. Nabożeństwa w kościołach koptyjskich trwają bardzo długo, nawet kilka godzin. Dlatego dostojnicy kościelni jak i wierni mają ze sobą podparcie na głowę – laskę sięgającą do brody zakończoną w kształcie litery T, na której wspierają głowę. Miałem okazję uczestniczyć w ostatnich 20 minutach nabożeństwa w pochodzącym z XIV wieku klasztorze Ura Kidane Mehret.  Przyciągnęło mnie  głośne śpiewanie przy akompaniamencie bębnów i piszczałek

(zdj. 1).

Klasztor jest położony na jednej z 37 wysp  jeziora Tana, największego w Etiopii. Klasztor słynie ze wspaniałych malowideł  pokrywających całą powierzchnię świątyni, które przedstawiają  święte sceny. Ponadto posiada kolekcję koron, krzyży i świętych ksiąg. Księgi są bogato ilustrowane

 ( zdj.2).

 Aż dziw bierze jak w dobrym stanie zachowane są księgi w tak prymitywnych warunkach, przecież niektóre liczą sobie kilkaset lat.

A.Ś.   A właśnie, może Pan coś powiedzieć na temat krzyży koptyjski tak różnych od naszego prostego krzyża czy krzyża jerozolimskiego? W jakim języku odprawiają się nabożeństwa ?                               

P.G.  Krzyż koptyjski  przedstawia bardzo skomplikowaną   i bogatą symbolikę. Na samym dole krzyża często umieszczony jest ozdobny prostokąt oznaczający Arkę, choć inni uznają że symbolizuje on grób Adama z którego jako znak odkupienia wyrasta krzyż. Wieńczące go małe krzyżyki symbolizują apostołów. Większe krzyżyki symbolizują Trójcę Świętą. Co ciekawe, niekiedy w kościele koptyjskim Trójcę Świętą przedstawia się jako trzy równorzędne postacie

(zdj.3)

Skrzydła u podstawy krzyża wyobrażają aniołów, którzy pomogli królowi Lalibeli zbudować kościoły w litej skale ale o nich w następnym odcinku. Krzyże duże służą w uroczystościach kościelnych

(zdj.  4),

natomiast każdy kapłan nosi przy sobie mały krzyż do pocałowania przez wiernych i pobłogosławienia

(zdj. 5).

Krzyż mają różny wygląd nawet swastyki.  W przeszłości nabożeństwa były odprawiane w  starym języku gyyz. Jeszcze niektóre kościoły używały go do drugiej połowy XX wieku. Obecnie odprawia się w urzędowym języku amharskim. Wszystkie stare księgi  już od czasów przyjęcia chrześcijaństwa były  kopiowane w języku gyyz. Jeszcze obecnie w świętych księgach imiona Boga i świętych pisane są w tym języku i na czerwono, Aby było wiadomo które z nich należy wymawiać z większa czcią.

Z Panem Piotrem Grądzielem rozmawiała

Anna Świegot

Uwaga: W kościołach jest bardzo ciemno, dlatego zdjęcia są gorszej jakości, a nie wolno używać lampy.

Ten wpis został opublikowany w kategorii Bez kategorii. Dodaj zakładkę do bezpośredniego odnośnika.
Subscribe
Powiadom o
1 Komentarz
najnowszy
najstarszy oceniany
Inline Feedbacks
View all comments
10 lat temu

Bomba! Gratulujе – ta witrуna pоtгafi zachwycić…