200 – lecie urodzin Pawła Brylińskiego

bryylRok 2014 jest bardzo istotny w dziejach wielkopolskiej kultury ludowej, bowiem w tym roku przypada jubileusz 200 – lecia urodzin Pawła Brylińskiego ludowego rzeźbiarza, niepiśmiennego snycerza wędrownego, wybitnego twórcy południowej Wielkopolski, zwanego „Mistrzem z Masanowa”.
Pawła Brylińskiego odkrył i określił jego warsztat Stanisław Błaszczyk w roku 1934 i nazwał artystę „Mistrzem z Masanowa”. Pierwszą wzmiankę o nim zamieścił w 1935 r. w „Kurierze Literacko-Naukowym”.
Snycerz jest synem ziemi wieruszowskiej, bowiem urodził się w Wieruszowie. Metryka jego chrztu świętego znajduje się w księdze metrykalnej Liber Metrices Babtizatorum Ecclesiae Parochialis Wierusowiensis (z lat 1800 – 1818) parafii rzymskokatolickiej p. w. Zesłania Ducha Świętego.
Na stronicy 336, poz. 2, widnieje łaciński zapis:
„Roku Pańskiego tysiąc osiemset czternastego, dwudziestego trzeciego czerwca. Ja, Ludwik Meyzner, eremita misjonarz pierwszego Zakonu Świętego Pawła, ochrzciłem niemowlę płci męskiej i nadałem mu imię Paweł, syna Piotra Brylińskiego i Franciszki Polowej, prawowitych małżonków, urodzonego dnia dwudziestego pierwszego o godzinie trzeciej po południu bieżącego roku. Chrzestnymi byli Sławetny Michał Świeściak i Barbara Brylska, wszyscy z miasta Wieruszowa”.

Bez tytułu
Lata młodości Paweł Bryliński spędził w domu rodzinnym przy obecnej ul. Waryńskiego, naprzeciwko ul. Kaliskiej. Miał starszego brata Piotra, urodzonego 24. VI. 1809 r. Ulica, gdzie się urodził i mieszkał rzeźbiarz nosi nazwę Pawła Brylińskiego. Zabiegali o to dyr. Jerzy Ajtner i Andrzej Olbromski – wieloletni prezes i działacz Oddziału PTTK ZIEMIA WIERUSZOWSKA. W roku 2010 została odsłonięta pamiątkowa tablica:

bryl
Około roku 1835 Paweł Bryliński wywędrował z żoną Franciszką do Wielkiego Księstwa Poznańskiego i osiedlił się na niewielkim gospodarstwie w Wielowsi Klasztornej. Później zamieszkał z rodziną w Masanowie, gdzie nabył 8 mórg ziemi. W roku 1837 Pawłowi i Franciszce urodził się jedyny syn Stanisław, którego potomstwo do dzisiaj mieszka na ojcowiźnie.
Mistrz z Masanowa był rzeźbiarzem wędrownym. Mało zajmował się własnym gospodarstwem. Przemierzał miasteczka i wioski za zarobkiem. Nawet, gdy miał blisko, nie przychodził do domu przed całkowitym ukończeniem krzyża. Swoje Boże Męki strugał w stodołach i szopach fundatorów. Majster pozostawał na utrzymaniu gospodarza do ukończenia rzeźby. Drobne figurki wykonywał u siebie w domu. Strugał też skrzypce oraz przedmioty przydatne w gospodarstwie, jak maglownice i kołowrotki. Na wiosnę wybierał się w świat.
Są dwa zasadnicze rodzaje rzeźb Pawła Brylińskiego. Pierwszy obejmuje samodzielne rzeźby Chrystusa na krzyżach, słupach i w kapliczkach oraz samodzielne rzeźby świętych w kapliczkach. Drugi rodzaj obejmuje wyobrażenia świętych podporządkowane bryle krzyży i słupów przydrożnych. Cały program ikonograficzny wycinany był z jednego pnia, najczęściej dębowego.
Paweł Bryliński był twórcą bardzo płodnym. Rzeźbił nieustannie blisko 50 lat. Pierwszą znaną datowaną rzeźbą jest słup z Ołoboku z 1840 roku. Ostatnią datowaną rzeźbą jest krzyż w Masanowie z 1885 roku. Duża cześć krzyży i kapliczek została zniszczona podczas II wojny światowej, na polecenie Adolfa Hitlera kanclerza III Rzeszy. Obecnie możemy wskazać ponad 130 obiektów i ponad 70 miejscowości, w których były lub jeszcze istnieją rzeźby Pawła Brylińskiego. W tej liczbie zawiera się 49 krzyży (25 datowanych) i 10 słupów (4 datowane). Zarówno krzyże, jak i słupy zdobione rzeźbami, nazywano Bożymi Mękami. Stawiano je na cmentarzach, mogiłach, na rozstajach dróg, w lasach, ogrodach, przy mostach. Kapliczki zawieszano na drzewach. Figury umieszczano we wnękach na frontach domów. Swoją twórczością „boży snycerz” realizował duchowe potrzeby wielkopolskiego ludu. Tę funkcję dzieła Mistrza z Masanowa pełnią nieprzerwanie do dzisiaj. Snycerz zmarł 18 kwietnia 1890 roku w Masanowie.

Obchody jubileuszowe w Sokolnikach, Mikstacie, Poznaniu i Ostrowie
Wielkopolskim

Sokolniki

Dnia 11 czerwca w Sokolnikach odbyły się uroczyste obchody 200. rocznicy urodzin Pawła Brylińskiego.
Impreza przygotowana została przez PTTK Oddział ZIEMIA WIERUSZOWSKA  w ramach XX. Dni Wieruszowa i Święta Powiatu Wieruszowskiego.

bryl1

Obchody rocznicowe rozpoczęła msza święta celebrowana przez ks. Kazimierza Wawrzyniaka w parafii p.w. Św. Mikołaja w Sokolnikach. Tam uczestnicy mogli posłuchać opowieści Ewy Chmielewskiej o „Mistrzu z Masanowa”. Po mszy świętej wszyscy zaproszeni na uroczystość goście udali się do budynku GOKSiT w Sokolnikach, gdzie uczniowie Gimnazjum Publicznego im. Jana Pawła II w Sokolnikach przedstawili montaż słowno – muzyczny nawiązujący do życia i twórczości Pawła Brylińskiego. W sali GOKSiT Ewa i Michał Chmielewscy zainstalowali wystawę fotografii Ewy Chmielewskiej, przedstawiającą rzeźby Pawła Brylińskiego i jego biografię. Dużym zainteresowaniem cieszyły się zaprezentowane oryginalne rzeźby i opowieści Michała Chmielewskiego o ich losach. Była też prezentacja multimedialna rzeźb na szlaku Pawła Brylińskiego oraz reportaż filmowy, w którym Ewa Chmielewska opowiada o życiu i twórczości Pawła Brylińskiego. Oddział PTTK ZIEMIA WIERUSZOWSKA i Oddział PTTK w Ostrowie Wielkopolskim przy współpracy Komisji Krajoznawczej Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego ustanowiły regionalną, trójstopniową odznakę krajoznawczą Pawła Brylińskiego.

Mikstat

Uroczystości odpustowej ku czci świętego Rocha w Mikstacie towarzyszyła dnia 15 sierpnia 2014 r. już X. sesja popularno – naukowa z cyklu „Siła kultu – tradycji – wiary”. Na sesji zostały wygłoszone referaty o: Pawle Brylińskim, Medalu Świętego Rocha, Godzinkach o Świętym Rochu i Szkole Świętego Rocha. Przedstawiony był program telewizyjny „Ziarno”, który realizowano w sanktuarium. Podobnie jak w Sokolnikach, tak i tutaj zaprezentowana była wystawa fotografii Ewy Chmielewskiej, poświęcona rzeźbom Pawła Brylińskiego i jego życiu. Ewa Chmielewska wygłosiła referat o życiu i twórczości Pawła Brylińskiego, którego rzeźba św. Rocha znajduje się w drewnianym kościółku p.w. Świętego Rocha na górce, na cmentarzu grzebalnym. Wystała trwała dwa dni 15 i 16 sierpnia. Uczestnicy z zainteresowaniem oglądali fotografie i zadawali pytania.

Źródło fot.:
http://www.radiorodzina.kalisz.pl/aktualnosci/uroczystosci-odpustowe-w-diecezjalnym-sa

Źródło fot. : http://mgokmikstat.pl/sila-wiary-kultu-i-tradycji-sesja-2014/nggallery/page/1

Poznań
W sobotę 8 listopada o godzinie 12.00 w Muzeum Etnograficznym Oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu miało miejsce spotkanie z cyklu „Pasjonaci” pt. Paweł Bryliński – mistrz z Masanowa. Najnowsze odkrycia Ewy i Michała Chmielewskich. Z okazji dwusetnej rocznicy urodzin Pawła Brylińskiego – najwybitniejszego twórcy krzyży i słupów przydrożnych stawianych w 2. Połowie XIX wieku na terenach południowej Wielkopolski – Ewa i Michał Chmielewscy opowiadając o swojej pasji, zaprezentowali kilka autentycznych rzeźb Brylińskiego, które odnaleźli w trakcie swoich prac dokumentacyjnych. Na spotkanie przyszli pracownicy naukowi, studenci, etnografowie, przedstawiciele mediów i pasjonaci Pawła Brylińskiego.

Ostrów Wielkopolski
Dnia 14 listopada 2014 roku o godzinie 17.00 w Bibliotece Publicznej im. Stefana Rowińskiego odbył się wernisaż wystawy rzeźby sakralnej Pawła Brylińskiego w 200. rocznicę urodzin autorstwa Ewy i Michała Chmielewskich. W wernisażu uczestniczyli właściciele rzeźb, potomkowie Pawła Brylińskiego, księża, organizatorzy wystawy i liczna grupa pasjonatów twórczości Pawła Brylińskiego. Na wystawie eksponowanych było 13 oryginalnych rzeźb sakralnych dłuta Pawła Brylińskiego, które zostały odkryte lub odnalezione w ciągu ostatnich piętnastu lat przez Ewę i Michała Chmielewskich. Wystawę wzbogaciły fotografie rzeźb. Całość doskonale zamknął pięknie wydany, bogato ilustrowany katalog, wydany przez Bibliotekę Publiczną im. Stefana Rowińskiego oraz okolicznościowe widokówki wydane przez Społeczny Komitet Ratowania Rzeźby Sakralnej Pawła Brylińskiego. Wystawę, która trwała do 12 grudnia 2014 roku, zwiedziło wielu uczniów szkół ostrowskich i spoza Ostrowa Wielkopolskiego.

Ewa Chmielewska
Paweł Bryliński ( 1814 – 1890)
„Boży Snycerz”
Paweł Bryliński – wybitny rzeźbiarz ludowy Południowej Wielkopolski, którego twórczość zaważyła na stylu i technice snycerskiej okolic Ostrowa Wlkp. i Odolanowa, wzdłuż Baryczy i Ołoboku (dopł. Prosny) a nawet Krotoszyna. Rzeźbiarz urodził się w Wieruszowie. Księga chrztów parafii rzymsko – katolickiej Zesłania Ducha Świętego w Wieruszowie zawiera tej treści zapis w języku łacińskim:
„Roku Pańskiego 1814 dnia 24 czerwca ja Ludwik Meyzner eremita misjonarz pierwszego Zakonu św. Pawła ochrzciłem chłopca imieniem Paweł – syna Piotra Brylińskiego i Franciszki Polownej, urodzonego dnia 21 o godzinie trzeciej po południu bieżącego
miesiąca i roku. Rodzice chrzestni – Michał Świeściak i Barbara Brylska, wszyscy z Wieruszowa.”

Około roku 1835 Paweł Bryliński przybył z żoną do Wielowsi Klasztornej.
Miał drewnianą chatkę krytą strzechą i trzy morgi ziemi. Później osiedlił się w Masanowie na 8 – morgowym gospodarstwie. Tam w roku 1837 urodził mu się jedyny jego syn Stanisław, którego potomstwo do dzisiaj mieszka na ojcowiźnie. Okres najintensywniejszej twórczości rzeźbiarza zamyka się między latami 1840 –1885. Pierwsza data wyryta jest na najstarszym znanym nam słupie, pochodzącym z Ołoboku, druga zaś związana jest z jego ostatnim dziełem, wspaniałym krzyżem z Masanowa, o monumentalnych wręcz rozmiarach figur.6 Ostatnie lata Pawła Brylińskiego naznaczone były cierpieniem, spowodowanym chorobą,
w której orędownikiem jest św. Roch, tak często przedstawiany w rzeźbach snycerza. 7 Dnia 18 kwietnia 1890 roku nadszedł kres ziemskiej wędrówki mistrza z Masanowa, który stanął przed swym Stwórcą, aby zdać sprawę z powierzonej mu roboty. Pochowano go na cmentarzu w Ołoboku przy starym kościółku. Nad cmentarzem górował krzyż z rzeźbami Pawła Brylińskiego. Dzisiaj stoi tam nowy krzyż. Na szczycie kruchty kościółka zachowała się figura św. Józefa z Dzieciątkiem, którą niegdyś wyrzeźbił boży snycerz.
Po mistrzu z Masanowa pozostały w Wielkopolsce Boże Męki, które rzeźbił na Bożą chwałę, nie sygnując własnym imieniem. Te nieprzeciętnej wartości rzeźby ludowe – poszczerbione, połamane, stoją gdzieś nad drogami czy wśród ogrodów, pokryte zasuszonymi girlandami i kwiatami. Stoją długo. Gdy spróchniałe od dołu wiatr złamie, dźwigają je ludzie litościwi i głębiej w ziemi osadzają; Boże męki wrastają w ziemię. Reszta, co na wierzchu, rozlatuje się w próchno.- Na miejscu starej wyrasta nowa, gładka, heblowana, bo tam, gdzie Boża Męka stała, stać winna zawsze…”
1 W dotychczasowych publikacjach mylnie wyznaczano datę urodzin Pawła Brylińskiego na rok 1813, kierując się wiekiem rzeźbiarza podanym na dokumencie zgonu. Dokument chrztu P.B. został odnaleziony w wyniku penetracji archiwalnych Michała i Ewy Chmielewskich w latach 1990,2001,2002.
2 Jabłońska – Ważny A. Przydrożne dzieła rzeźbiarza Pawła Brylińskiego z Masanowa. „Kronika Wielkopolski” 1999 nr 1(88).
3 Oświadczenie Adama Tomaszewskiego. W: Bińczak, H. Paweł Bryliński, rzeźbiarz ludowy Południowej Wielkopolski, praca dyplomowa Studium Nauczycielskie ZNP w Ostrowie Wlkp.
4 Błaszczyk, St. Boże Męki nad Baryczą i Ołobokiem. „ Kurier Literacko – Naukowy” 11. 11.1935 r.
5 Oświadczenie Wiktorii Pawlik,[w:] H. Bińczak, op. cit.
6 Jabłońska – Ważny, A. Przydrożna rzeźba Pawła Brylińskiego – problem jej ochrony. „Krajoznawstwo i Turystyka”1997 Nr 27.
7 Wywiad z Weroniką Jańczak, 2001, E. i M. Chmielewscy
8 St. Błaszczyk, op. cit.

Ewa Chmielewska
Rzeźby Pawła Brylińskiego
Wśród przydrożnych rzeźb Pawła Brylińskiego dają się wyróżnić dwa zasadnicze rodzaje. Jeden obejmuje samodzielne rzeźby Chrystusa (Ukrzyżowanego, Frasobliwego, Spętanego zwanego Nazareńskim, Boleściwym lub Pojmanym, Salvatora Mundi) oraz figury świętych (Wawrzyńca, Jana Nepomucena, Rocha, Idziego, Floriana, Walentego).
Drugi – to wyobrażenia świętych przyporządkowane bryle krzyży i słupów. Poza wyobrażeniami Chrystusa i wymienionych wcześniej świętych w programach ikonograficznych krucyfiksów Brylińskiego przedstawiana jest Panna Maria i święci: Benon, Józef, Antoni, Franciszek, Weronika, Maria Magdalena, Wojciech, Stanisław, Jan. Przez lata Paweł Bryliński wypracował sobie dwa schematy kompozycyjne. Pierwszy dotyczył ukrzyżowania, historii upadku i odkupienia, zajmował frontalną stronę krzyża. Wypełniały go rzeźby figur połączone symbolami Męki Pańskiej. Schemat drugi związany był z fundatorem i jego rodziną. Składał się z postaci świętych patronów, imienników poszczególnych członków rodzin. Figury tego programu umieszczone były po bokach lub wyjątkowo z tyłu krzyża. Paweł Bryliński wykonywał też drobne figurki przechowywane po domach lub stawiane w przydomowych kapliczkach. Dla przykładu:
– figury Matki Boskiej: Różańcowej, Bolesnej;
– figury Chrystusa: Frasobliwego, Spętanego, upadającego pod krzyżem,
– Golgotę z Chrystusem Ukrzyżowanym, Matką Boską Bolesną i świętym Janem,
– krucyfiksy stojące i ścienne. Rzeźbił także skrzypce i kołowrotki oraz inne przedmioty przydatne w gospodarstwie, np. maglownice.
Wszystko to przygotowywał zimą w swojej stodółce. Wiosną pakował narzędzia, wyrzeźbione sprzęty oraz figurki na wózek (tzw. pasiołek) i wędrował od wsi do wsi. Jeśli obstalował robotę, do domu nie wracał przed jej ukończeniem. Mieszkał z rodziną fundatora aż do ukończenia rzeźby – nawet jeśli to było w tej samej wsi. Dla gościnnych gospodarzy rzeźbił figurki, krucyfiksy albo drobne sprzęty domowe (np. tarkę do prania). Potrafił zmajstrować instrumenty muzyczne (np. skrzypce). Dla dzieci zawsze miał drewniane piszczałki, ptaszki czy zabawki na kółkach. Za narzędzia służyły mu: toporek, dłutko wykonane z kawałka starej piły lub brzytwy, kozik. Warsztatem Pawła Brylińskiego była szopa lub stodoła u gospodarza. Jak każdy ludowy artysta, Mistrz z Masanowa czerpał materiał z najbliższego otoczenia – było nim drewno sosnowe, dębowe, modrzewiowe, jesionowe lub brzozowe. Starał się o nie fundator. Snycerz rzeźbił w mokrym drewnie. Ukończone figury kładł do chlebowego pieca, aby się wypociły. Dopiero wtedy zdobił je kolorami. Paweł Bryliński nie sygnował swoich rzeźb. Jego Boże Męki stawiano przy domach, na wiejskich rozdrożach, przy mostach, w lasach, na kurhanach i cmentarzach. Swoje pracowite życie zakończył w Masanowie. Spoczywa na cmentarzu w Ołoboku. Stoi tam drewniany kościółek z rzeźbą świętego Józefa z Dzieciątkiem Mistrza z Masanowa. Do tej pory jest wiadomo nam o 47 krzyżach (w tym 27 nie zachowało się, przetrwało 20), 7 kapliczkach słupowych. Zapewne nie jest to pełna liczba. Trudno określić liczbę drobniejszych rzeźb przechowywanych po domach i w kapliczkach. Niektóre rzeźby przetrwały do dnia dzisiejszego in situ, inne przeniesiono do kościołów albo muzeów (w: Poznaniu, Dziekanowicach, Bytomiu, Kaliszu, Krotoszynie, Odolanowie i we Wrocławiu). Na szlaku rzeźbiarskim Pawła Brylińskiego, według naszej aktualnej wiedzy znalazło się ponad 70 miejscowości.

bryl25

Szlak Pawła Brylińskiego
I – Grabów i okolice:
1. Biskupice Ołoboczne – rzeźby w kościele parafialnym
2. Bilczew – św. Idzi w kapliczce przydrożnej
3. Sławin – przydrożna kapliczka słupowa z rzeźbami; św. Walenty w kapliczce przydrożnej
4. Ołobok – św. Józef z Dzieciątkiem (kościółek na cmentarzu)
5. Gostyczyna – słup sakralny z rzeźbami (z Chotowa) przy kościele parafialnym
6. Masanów – krzyż przydrożny z Chrystusem Ukrzyżowanym; krzyż na Mogile Szwedzkiej
7. Wielowieś Klasztorna: – św. Wawrzyniec w kapliczce przydrożnej, – Chrystus Frasobliwy w kościele parafialnym
8. Kania – krzyż przydrożny z rzeźbami
9. Grabów – krzyż z rzeźbami (kościół parafialny)
II – Ostrów Wielkopolski i okolice
1. Ostrów Wlkp. Pruślin – Chrystus Spętany w kapliczce przydrożnej
2. Topola Mała – rekonstrukcja słupa sakralnego z rzeźbami (przy drodze z Ostrowa do Odolanowa)
3. Gorzyce Wielkie – Chrystus Salvator Mundi, Chrystus Frasobliwy i św. Józef z Dzieciątkiem (kościół parafialny)
4. Kuroch – krzyż przydrożny z rzeźbami
5. Nabyszyce – krzyż przydrożny z rzeźbami
6. Raczyce – Chrystus Salvator Mundi w kapliczce przydrożnej
7. Odolanów: – zespół rzeźb z krzyży w Odolanowie, Gliśnicy i Raczycach (kościół p.w. św. Marcina), – figury świętych i ukrzyżowanie (kościół p.w. św. Barbary)
8. Huta – św. Jan Nepomucen w kapliczce przydomowej
9. Boników – krzyż przydrożny z rzeźbami
10. Granowiec – krzyż przydrożny z rzeźbami
11. Cieszyn gm. Sośnie – Chrystus Frasobliwy (kościół parafialny)
III – Wieruszów i okolice
1. Wieruszów – dokument chrztu Pawła Brylińskiego (Kościół p.w. Św. Ducha oraz klasztor ojców Paulinów)
2. Sokolniki – zespół rzeźb z dwóch krzyży (kościół parafialny)
3. Węglewice – Chrystus Frasobliwy w kapliczce przydomowej
4. Marcykowskie – św. Jan Nepomucen w kapliczce przydrożnej (na trasie Doruchów – Grabów)
5. Grabów – krzyż z rzeźbami (kościół parafialny)
6. Mikstat – krzyż z rzeźbami i figura św. Rocha (kościół p.w. Świętej Trójcy)
7. Biskupice Zabaryczne – kapliczka nadrzewna (przy drodze ze Strzyżewa do Biskupic Zabarycznych)
IV – Pozostałe
1. Droszew – krzyż cmentarny z rzeźbami
2. Kowalew koło Pleszewa – krzyż przydrożny z rzeźbami
V – Rzeźby Pawła Brylińskiego w muzeach:
1. Bytom – Muzeum Górnośląskie
2. Gniezno – Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy
3. Kalisz – Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej
4. Krotoszyn – Muzeum Regionalne
5. Odolanów – Muzeum Regionalne
6. Poznań – Muzeum Etnograficzne
7. Wrocław – Muzeum Etnograficzne
Ewa Chmielewska
Wykaz miejsc związanych z twórczością Pawła Brylińskiego
Szlak rzeźbiarski Pawła Brylińskiego wyznaczają krzyże najdalej wysunięte:
na północ – w Kowalewie koło Pleszewa,
na południe – w Sokolnikach koło Wieruszowa,
na wschód – w Droszewie pod Kaliszem,
na zachód – w Orpiszewie pod Krotoszynem.

Wzory odznak regionalnej odznaki krajoznawczej:

Literatura:
1. BŁASZCZYK, Stanisław. Ludowa plastyka kultowa w Wielkopolsce. „Monografie Muzeum Narodowego w Poznaniu” 1975 Tom 14.
2. CHMIELEWSKA, Ewa. Boże Męki Mistrza z Masanowa. „Opiekun” 2002 nr 5 s.9.
3. CHMIELEWSKA, Ewa. Odkrywać przeszłość. „Nowy Impuls” 2003 nr 2 s.3.
4. CHMIELEWSKA, Ewa. Paweł Bryliński (1814 – 1890) [online]. W: Wybitni Wielkopolanie [dostęp 10 maja 2012]. Dostępny World Wide Web: http://regionwielkopolska.pl.
5. CHMIELEWSKA, Ewa. Rzeźbiarz Chrystusa: Paweł Bryliński (1814 – 1890).”Opiekun” 2002 nr 5 s.8.
6. CHMIELEWSKA, Ewa. Szlak Pawła Brylińskiego [online]. W: Turystyka : szlaki tematyczne [dostęp 10 maja 2012]. Dostępny World Wide Web: http://regionwielkopolska.pl
7. CHMIELEWSKA, Ewa. Święci na polskich rozstajach – południowa Wielkopolska. Część1. Słup sakralny Pawła Brylińskiego w Chotowie. Latowice: Ewa Chmielewska, 2002. ISBN 83-917690-1-1.
8. CHMIELEWSKA, Ewa. Zabytki sztuki ludowej w Topoli Małej. W: Topola Mała wczoraj i dziś 1404 – 2004. Pod red. Jadwigi Krzyślak. Ostrów – Topola Mała: Poligrafia ZWD, 2004. s. 18-23.
9. JUSZCZAK, Jan. Kapliczki i krzyże mojej okolicy. Sokolniki : Akcja Katolicka Diecezji Kaliskiej Parafialny Oddział Sokolniki, 2006. ISBN 83-922168-0-6.
10. JUSZCZAK, Jan. Paweł Bryliński (1814 – 1890) – Mistrz sakralnej rzeźby ludowej. „Rocznik Wieluński” 2004 Tom 4.
11. KOŚCIELNIAK, Władysław. Artysta słupnik, „Ziemia Kaliska” 1997 nr 58.
12. MAŁYSZKO, Stanisław. Majątki Wielkopolskie. Tom III. Powiat Ostrowski. Szreniawa : Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie, 1996. ISBN 83-86624-01-9.
13. MAŁYSZKO, Stanisław. Wielofigurowy krzyż przydrożny w Kowalewie. „Rocznik Pleszewski 2004”. 2005 s. 42-47.
14. OLEJNICZAK, Marek. Gmina Sieroszewice przyroda – historia – zabytki. Sieroszewice : Urząd Gminy w Sieroszewicach, 2007. ISBN 978-83-89948-13-7.
15. Paweł Bryliński [online]. W: Wikipedia [dostęp 01 kwietnia 2014]. Dostępny World Wide Web: http://pl.wikipedia.org/wiki/Paweł_Bryliński .
16. PŁOTEK, Anna. Droszew zabytkami słynie. „Opiekun” nr 15 (213).
17. SŁOPIEŃ, Stanisław. „ Przegląd Wielkopolski” 2008 nr 2 (80).
18. SZYMAŃSKI, Grzegorz. Artysta niepospolity. „Ilustrowany Tygodnik Powiatowy” 1999 nr 29.
19. Święci na polskich rozstajach – ziemia ostrowska. Wystawa rzeźb Pawła Brylińskiego w fotografii. Tekst i zdjęcia Ewa Chmielewska. Tłum. tekstu na j. ang. Zbigniew im. Stefana Rowińskiego w Ostrowie Wlkp. 2005].
20. Święci na polskich rozstajach. Projekt Społecznego Komitetu Ratowania Rzeźby sakralnej Pawła Brylińskiego [online]. [Paweł Bryliński, wystawy, publikacje, galeria, linki]. Oprac. merytoryczne i zdjęcia Ewa Chmielewska. Opracowanie informatyczne Dorota Majchrzak. Tłumaczenia tekstów: na język angielski Zbigniew Stachurski, na język niemiecki Dominika Sadowska. [dostęp 10 maja 2012]. Dostępny w World Wide Web: http://republika.pl/pawel_brylinski.
21. WILUŚ Bogusława. Śladem wielkopolskiego świątkarza. „Informator Muzeum Ziemi Wieluńskiej” 1974 nr 11.
22. WOŚ, Czesław, ZDUNEK, Józef. Rzeźbiarz Ziemi Krotoszyńskiej. Krotoszyn : Muzeum Regionalnej w Krotoszynie, 1997. 83-901772-1-8.
23. Wywiady przeprowadzone z mieszkańcami Sokolnik, Tybli, Zdzierczyzny i Rysia przez Jana Juszczaka.
24. Zabytki sztuki ludowej – Szlak Pawła Brylińskiego [online].[Interaktywna mapa Ostrowa Wielkopolskiego i okolic, Paweł Bryliński, fotografie rzeźb z informacjami].
Oprac. merytoryczne i fotografie Ewa Chmielewska. Opracowanie informatyczne Dorota Majchrzak. Tłumaczenia tekstów: na język angielski Katarzyna Mruk, na język niemiecki Dominika Sadowska [dostęp 10 maja 2012]. Dostępny w World Wide

Web: www.zabytki.zst-ostrow.edu.pl.

bryl29

Ten wpis został opublikowany w kategorii Kępno, Wieruszów. Dodaj zakładkę do bezpośredniego odnośnika.
Subscribe
Powiadom o
0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments