Ks. Piotr Wawrzyniak patron Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych w Poznaniu, żył w latach 1849 – 1910. Był najwybitniejszym działaczem społecznym i gospodarczym w Wielkopolsce. Organizatorem spółdzielczości kredytowej i rolniczej, ten który umocnił system polskich banków ludowych w zaborze pruskim.
Młody wikary ksiądz Wawrzyniak przychodząc do Śremu w roku 1882 został tam bardzo trudną sytuacje społeczno-zawodową, najliczniejszą grupą stanowiły osoby związane z rolnictwem, potem rzemiosłem i kupiectwem. Życie kulturalne i społeczne miasta było pogrążone w marazmie. Wawrzyniak nie musiał poznawać lokalnych stosunków, gdyż jako uczeń gimnazjalny mieszkał w Śremie przez 9 lat i wrócił do miasta po pięciu latach nieobecności. Tu miał kolegów ze szkoły, zaprzyjaźnione rodziny. Znał także dobrze sytuację całego powiatu śremskiego, bowiem urodził się w małej wsi Sierakowie i dobrze rozumiał potrzeby społeczności lokalnej.
Szybko został wybrany prezesem Towarzystwa Przemysłowego, przekazywał rzemieślnikom wiedzę ogólną i zawodową w czasie swej długiej działalności w Śremie. Założył też Szkołę Gospodarstwa Kobiecego i Pracy Domowej. W ciągu 14 lat istnienia wychowała ona i wyuczyła tysiąc uczennic pochodzących z Wielkopolski, Prus Zachodnich i Śląska a nawet zaboru rosyjskiego.
Z kolei w roku 1877 założył Stowarzyszenie Czeladzi Katolickiej, które służyło aktywizacji młodzieży rzemieślniczej natomiast celom kulturalnym i o światowym – utworzenie Biblioteczki Oświaty Ludowej. Ksiądz Wawrzyniak inicjował liczne wystawy, które miały za zadanie podniesienie poziomu rzemiosła. W 1873 Ks. Wawrzyniak przy pomocy Księdza Szamarzewskiego również jednego z pionierów spółdzielczości przystąpił do reorganizacji kasy spółdzielczej. Zmienił jej nazwę na Bank Ludowy, w którym w tym samym roku był wiceprezesem rady nadzorczej a w roku następnym kasjerem a w dwa lata później dyrektorem banku.
Za jego rządów wszedł on w fazę rozwoju, który należał od liczby udziałowców, kapitału i liczby zawieranych transakcji. Uczył członków organizacji i umiejętności oszczędzania i poszerzał krąg udziałowców banku. Radził, pouczał pomagał. Spacerując po mieście miał zwyczaj wstępować do warsztatów rzemieślniczych lub sklepów i zadawał pytanie „Czy wszystko w porządku?” ksiądz był wrogiem partykularyzmu. Do funkcji społecznych doszła w 1875 roku jeszcze jedna – został prezesem kolek rolniczych i szybko ożywił je wielokierunkową pracą, troszczył się nie tylko o działalność stricte samorządową, ale także o oświatę i poziom moralny członków. W realizowanym programie pracy znalazły się liczne zadania praktyczne m.in. wspólne zakupy towarów, ubezpieczenie od klęsk żywiołowych, wystawy rolnicze, propagowanie kultury gospodarowania na roli, obchody rocznic historycznych, zabawy i wycieczki. Ksiądz Piotr Wawrzyniak został nawet prezesem mieszanego polsko-niemieckiego – Towarzystwa Ku Upiększaniu Mi Reiffaisena dla spółek wiejskich. Dla polskich spółek wybrał typ pośredni biorąc pod uwagę ścisłe związki miasteczek Wielkopolski z terenami wiejskimi.
Od 1 września 1883 roku uruchomił wydawanie fachowego miesięcznika pt. „Poradnik dla spółek”. Od 1891 roku był stale w rozjazdach. Funkcja patrona Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych zmuszała go do podróży po Wielkopolsce i innych miastach polskich. Podróżował po Francji, był na Korsyce. W czasie pełnienia mandatu posła w sejmie pruskim z okręgu śremskiego-średzko-wrześińskiego w latach 1891 – 1898 wybrał się na dłuższą podróż do Stanów Zjednoczonych by w Buffalo prosić o pomoc dla Związku.
Żartował, że z powodu częstych wyjazdów nie wie gdzie właściwie mieszka. Jednak posiadał mieszkanie w Poznaniu przy ulicy Św. Marcina 69. W 1898 te posesje nabywa księgarnia św. Wojciecha a w 4 lata później Ks. arcybiskup Stablewski oddał księgarnie w ręce ks. Wawrzyniaka. Ksiądz dał firmie podstawy prawne i materialne zdobył dla niej nowych wysoko wykwalifikowanych pracowników powiększył park maszynowy drukarni i otworzył nowe działy, antykwariat oraz dział dewocjonaliów i sprzętu kościelnego.
Pod jego rządami księgarnia zaczęła drukować dwutygodnik „Ruch chrześcijańsko-społeczny”, pismo o profilu społeczno-ekonomicznym, które także było jego dziełem. Żywo uczestniczył także w życiu polskiej emigracji zarobkowej. Doprowadził m.in. do powstania w Berlinie polskiej kasy pożyczkowo-oszczędnościowej i do założenia gazety pt. ”Dziennik Berliński”. Pomagał polskim studentom w Berlinie, bywał na ich zebraniach. Założył w Berlinie filię Towarzystwa Naukowej Pomocy im. Karola Marcinkowskiego, którego był długoletnim i hojnym członkiem. Wspierał finansowo polonie niemiecką w zakupie drukarni. Podejmował też wysiłki mające na celu nakłonienie Polonii amerykańskiej do lokowania oszczędności w polskich bankach. Udaną inicjatywą było założenie przez niego spółdzielni nowego typu pod nazwą „Rolnik” ich celem było jak sam pisał. Zapobiec wyzyskiwaniu rolników zwłaszcza mniejszych gospodarstw przez niesumiennych kupców, którzy wygórowywali ceny.
Pierwszą eksperymentalną spółkę rolniczą założył w Mogilnie k. Gniezna, w którym został Proboszczem 28 maja 1901 roku. Do tej spółki przystąpiło 60 członków. Pomyślne rezultaty skłoniły go do zakładania dalszych spółek w Barcinie, Pakości, Trzemesznie, Strzelnie itd. Do 1911 roku łącznie ich liczba wyniosła 54. dzięki spółdzielniom rolnicy mogli nabyć uczciwie wycenione towary a przede wszystkim nawozy.
W Mogilnie k. Gniezna obok kościoła św. Jakuba istniał kościół pobenedyktyński pod wezwaniem św. Jana który po zniesieniu opactwa w pierwszej połowie XIX wieku był najpierw kościołem filialnym. Ksiądz Piotr Wawrzyniak po objęciu probostwa mogilleńskiego został stary wymagający remontu kościół i ciasną plebanię.
Prawie przez 12 lat ks. proboszcz Wawrzyniak organizował w niej spotkania na tematy gospodarki i pracy organicznej. Na plebanię zapraszał tłumy ludzi. Goście zjeżdżali się w grupach nawet po 20 – 30 osób. Angażował się w rożne dziedziny życia społecznego- kulturalnego i gospodarczego, także na terenie powiatu mogileńskiego. Założył tam np. lokalną gazetę „Orędownik Ziemi Mogileńskiej”, wspierał miejscowy bank ludowy oraz budował dom ludowy z ogromną czytelnią.
Koniec życia Księdza Piotra Wawrzyniaka nadszedł szybko i niespodziewanie. Śmierć nastąpiła w nocy z 9 na 10 listopada 1910 roku w Poznaniu. Po śmierci księdza Wawrzyniaka Bismarck nazwał patrona spółek „Niekoronowanym królem Polskim”.
W sali operacyjnej banku Spółdzielczego w Mogilnie wisi portret założyciela banku ludowego. Pamiątkowa płytę znajdziemy w wejściu kościoła w Dulowie – jego rodzinnej parafii. Umieszczona została tam w 80 rocznicę śmierci księdza.
Po 1989 roku została zmieniona nazwa ulicy. Obrońców Stalingradu na ul. Księdza Piotra Wawrzyniaka w Kępnie a także został przywrócony jego portret w Banku Spółdzielczym w Kępnie. W Mogilnie istnieje ulica nazwana imieniem ks. Piotra Wawrzyniaka. Niemcy nie odważyli się jej zmienić. W roku 1982 kuria Metropolitarna w Gnieźnie dokonała połączenia dwóch mogileńskich parafii: św Jakuba i św. Jana ustanawiając dla nich jednego proboszcza.
Kiedy w 1994 roku przyjechałem do Mogilna by zorganizować sesję z okazji 145 rocznicy urodzin księdza Prałata Proboszcza Piotra Wawrzyniaka w plebani w której przeżył 12 lat swojego owocnego życia, zastałem melinę zrobioną przez miejscowych alkoholików. Choć otrzymałem usną zgodę od miejscowego duchowieństwa i władz samorządowych to musiałem uroczystość zorganizować własnym sumptem i na własny koszt. Miejscowa malarka namalowała portret Księdza Piotra Wawrzyniaka , w czasie sesji zorganizowałem również wystawę. Przygotowanie sesji trwało ponad miesiąc ale uroczystość się odbyła.
Celem tej pierwszej sesji było uratowanie plebanii od dalszej dewastacji, powstania pomnika oraz zorganizowanie stałej izby pamięci patrona związków. Udało mi się przygotować cykl spotkań oraz bogatego programu w TVP Program I i TVP Polonia odbieranego przez emigrację polonijną.
Z okazji 85 rocznicy śmierci Księdza Wawrzyniaka przygotowałem uroczystość w Warszawie. W kościele św. Krzyża odbyła się msza św. transmitowana przez Polskie Radio liturgię, odprawił Ksiądz Proboszcz Zenon Lewandowski opiekun pamiątek po Księdzu Wawrzyniaku oraz odnowiciel plebani w Mogilnie. Po mszy odbyła się sesja.
Towarzystwo Historyczne im. Szembeków z siedzibą w Warszawie, któremu prezesuje i myślę obecnie o zorganizowaniu sesji poświęconej Ks. Piotrowi Wawrzyniakowi oraz dr Aleksandrowi hr. Szembekowi – Prezesowi Izb Rolniczych współtwórcy Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Warto takich bohaterów ocalić od zapomnienia.
Warszawa 20 maja 2017 r.
Władysław Ryszard Szeląg
Prezes Zarządu
Towarzystwa Historycznego im. Szembeków w Warszawie
Wersja elektroniczna gazety
