Każdy człowiek w toku rozwoju wykształca swój indywidualny, niepowtarzalny styl regulacji procesów przystosowania, który zwany jest w psychologii osobowością.
Osoby zmagające się z deficytami poznawczymi kształtują swój indywidualny wzorzec zachowań w oparciu o ogólne ramy kształtowania osobowości. Istotnym elementem tego procesu są warunki życia i wychowania, nabyte doświadczenia i relacje z innymi ludźmi. Ważnym elementem rozwoju są podejmowane oddziaływania adaptacyjne wobec osób z niepełnosprawnością intelektualną, których głównym celem jest przygotowanie do codziennego życia tak, aby podnieść ich zaradność co w efekcie pozwoli na panowanie nad doświadczanymi emocjami, by mogły w pełni uczestniczyć w życiu społecznym.
Warto podkreślić, że nie ma żadnej bariery wiekowej dla nabywania nowych wiadomości i umiejętności, przez co podnoszenie wielu umiejętności życiowych dorosłych osób niepełnosprawnych jest efektywne w toku rehabilitacji. By było to możliwe konieczne jest opracowanie indywidualnego planu wspierająco – aktywizującego jaki dostosowany jest do potrzeb i możliwości z uwzględnieniem deficytów jednostki. By móc uczestniczyć w życiu społecznym, osoby niepełnosprawne muszą uzyskać określone kompetencje dzięki czemu potrafią one odgrywać podstawowe role jakie wynikają z interakcji z innymi ludźmi.
Istotnym elementem kształtowania umiejętności społecznych jest empatia, jaka może być rozwijana dzięki pozytywnym doświadczeniom w relacjach z innymi ludźmi oraz uzyskaniu umiejętności efektywnego komunikowania się. Za główny powód utrudnień związanych z rozwojem zdolności empatycznych u osób niepełnosprawnych intelektualnie uważa się wzmożony egocentryzm, efektem czego jest brak umiejętności zrozumienia perspektywy drugiej osoby. O tym czy osoby niepełnosprawne intelektualnie objęte wsparciem systemowym będą potrafiły w pełni uczestniczyć w życiu społecznym, decyduje przede wszystkim zdolność liczenia się z potrzebami innych osób i gotowość do współdziałania. Dlatego nakreślony program wsparcia, realizowany w Środowiskowym Domu Samopomocy zawierać musi wszelkie formy sprzyjające wytworzeniu pozytywnych relacji w ramach prowadzonych zajęć w całej społeczności ośrodka.
Mając na uwadze zachowania społeczne jednostek o obniżonej sprawności umysłowej, stwierdzić można że większość z nich unika relacji z innymi ludźmi , dzieje się tak ze względu na częste odrzucenie w sposób jawny przez rodzinę oraz znajomych. Są bowiem postrzegane jako inne, gorsze, nie mogące sprostać wielu zadaniom Negatywne zachowania nasilają u niepełnosprawnych poczucie bezradności, braku umiejętności, wywołują lęk przed następną porażką, obniżają poziom wykonania zadania, a w rezultacie skłaniają do aspołecznych zachowań. By tego uniknąć należy w sposób kompleksowy rozwijać intelektualne i społeczne kompetencje.
Obraz samego siebie jest elementem struktury osobowości, który wpływa na aktywność jednostki, reguluje również jej kontakty z otoczeniem zwłaszcza w sytuacjach trudnych. Pozytywny obraz własnej osoby warunkuje dobre przystosowanie, zapewnia spokój wewnętrzny, daje poczucie szczęścia. W przypadku kiedy osoba niepełnosprawna intelektualnie spostrzega siebie w świetle negatywnym, rozwój społeczny jest zaburzony. Jednostka nie wchodzi w relacje z innymi ludźmi, które działać by mogły stymulująco. Subiektywna ocena życia staje się wówczas ciągiem negatywnych doświadczeń, przez co oczekując na rezultat własnych działań przewiduje się niepowodzenie.
Z czasem reakcje nabierają cech sztywności i niepodatności na zmianę, następstwem wielu porażek jest uległość, zależność od otoczenia i poczucie bezradności. Negatywny wpływ na rozwój społeczny i poznawczy osoby o obniżonej sprawności intelektualnej ma uzależnienie od otoczenia, które z czasem przekształca się w wyuczona bezradność. Jednostka nie jest w stanie zaufać sama sobie, boryka się z brakiem wiary w swoje możliwości i przekonuje się, że pomoc i rada osób bliskich, częściej niż podjęcie wysiłku samodzielnie, przynosi powodzenie, przez co stając przed nowym zadaniem szuka wsparcia w otoczeniu. W ten sposób rozwija w sobie poczucie bezradności i przekonania o potrzebie kontroli zewnętrznej. Poczucie to kształtowane jest w dużym stopniu przez opiekunów i rodziców, którzy nie dostrzegają zdolności do samodzielnego kierowania swoimi zachowaniami i wykazują tendencję do nadmiernej kontroli.
Stwierdzić można, że zarówno czynniki zewnętrzne jak i wewnętrzne są równie silnymi wyznacznikami rozwoju kompetencji społecznych osób niepełnosprawnych intelektualnie. Można im pomóc w rozwoju skutecznych sposobów radzenia sobie w sytuacjach społecznych, a tym samym umożliwić im czerpanie większej satysfakcji z kontaktów z innymi ludźmi. Dlatego program oraz metodyka zajęć Środowiskowych Domów Samopomocy mają na celu stworzenie warunków sprzyjających socjalizacji: zwłaszcza wzajemnych kontaktów międzyludzkich w społeczności osób niepełnosprawnych i integracji z całym lokalnym społeczeństwem.
Opracował Wojciech Grajerz – psycholog ŚDS Osiek z filią w Czastarach i Chróścinie.
-
- Wooden little men holding hands on wooden boards background. Symbol of friendship, love and teamwork
Wersja elektroniczna gazety
