Brama – miejsce przejścia na teren wydzielonej przestrzeni, ograniczonej płotem o funkcji odmiennej od przeznaczenia jej zewnętrznego otoczenia. W naszym przypadku pełni funkcję wejścia na teren cmentarza parafialnego w Lututowie. Jednak miejsce to szczególne. To brama końcowa życia doczesnego zmarłego w drodze na cmentarz – miejsca złożenia szczątków doczesnych na wieczne spoczywanie.
Jej lokalizacja ciągle ta sama, lecz z upływem czasu jej formy i kształcie ulega zmianie. Pierwsza, tak sądzę z uwagi na lata powstania cmentarza około połowy XIX wieku, to widoczna brama na zdjęciu archiwalnym. Układ cmentarza pozwala śmiało stwierdzić, że miejsce widocznej bramy to pierwotna i jedyna lokalizacja bramy cmentarnej w Lututowie.
Brama murowana, sklepienia łukowego zakończonego płaszczyzną poziomą formy dwuspadowego daszku, pokrytego dachówką karpiówką. Najwyższy jej punkt, miejsce styku dwóch połaci zadaszenia – kalenica, obrobiona gąsiorem ceramicznym. Mur bramy po obu stronach wzmocniony był przyporami. W środkowej płaszczyźnie sklepienia otworu bramy, od strony cmentarza zawieszony był krzyż. Widoczne otwory po obu stronach krzyża to miejsca po zapewne niegdyś zawieszonych dzwonach. Z lewej strony bramy patrząc od strony zewnętrznej cmentarza furtka ograniczona filarem murowanym. Brama widoczna dziś ograniczona jest dwoma filarami murowanymi z dwoma krzyżami osadzonymi w ich głowicy.
Po obu stronach bramy wykonane są dwie furtki wejściowe. Obecna brama z uwagi na jej murowaną konstrukcję filarów, musiała być wykonana w latach pięćdziesiątych ubiegłego stulecia. W okresie tym wykonywane było ogrodzenie starej plebanii z łupka kamiennego. Tego samego i w tej samej technice co słupy cmentarza. Elementy uchylne bramy i furtek – kute z metalu. Lecz i one została nadgryzione upływem czasu. Konieczna stała się jej renowacja, a raczej remont. Skrzydła bramy i furtki zostały zdjęte i zabrana do zakładu ślusarskiego celem przeprowadzenia gruntownego remontu.
Elementy murowane – filary po uprzednim uzupełnieniu w nich braków otrzymały nową wyprawę tynkarską. Po zakończeniu remontu, brama i furtki powróciły na swoje miejsce.
Nowe oblicze brama otrzymała w dwóch pierwszych miesiącach ostatniego kwartału roku 2020. Roku trzeciego nadania praw miejskich dla Lututowa, wycięcia drzew na cmentarzu i odnowienia miejsca pamięci narodowej- kaplicy grzebalnej ziemian, właścicieli majątku dóbr Świątkowice z tablicą epitafijną Pelagiusza Cieleckiego – naczelnika cywilnego powiatu wieluńskiego w powstaniu styczniowym.
W artykule – Jedenaście lat z życia ks. Apoloniusza Lutoborskiego – proboszcza parafii Lututów, ustaliłem:
„Ks. Apoloniusz Lutoborski zostaje proboszczem parafii Lututów w 1898 roku , po śmierci proboszcza ks. Juliusza Pieczyńskiego, pochowanego na cmentarzu w Lututowie. ……
W dniu 9 kwietnia 1902 roku ks. Apoloniusz Lutoborski organizuje dzień sadzenia drzew na cmentarzu grzebalnym. W opisie tego momentu użyto słów – niedawno rozszerzonego. Jeżeli w 1902 roku w opisie cmentarza użyto słów – niedawno rozszerzonego, cmentarz w Lututowie w obecnej lokalizacji musiał istnieć już kilkanaście lat, początkiem sięgając nawet 1860 roku. Brak jest dokładnych danych co do dnia utworzenia cmentarza grzebalnego w Lututowie, tego którego widzimy w dniu dzisiejszym.”
Zatem sięga swym istnieniem, co wspomniano na wstępie drugiej połowy XIX wieku.
W aktach parafii Lututów zawarte są dane parafialnego cmentarza w Lututowie.
• Powierzchnia cmentarza w obrębie kwater A-D 19.252 m2
• Powierzchnia nowego cmentarza 4.957 m2
• Ilość osób pochowanych (z wyłączeniem Rezerwacji) 4 767, w tym ilość pochowanych nieznanych (NN) 289
• Ilość rezerwacji 25
• Ilość grobów 2 502
• Ilość dysponentów 800
Z powyższych danych wynika że od początku istnienia cmentarza, (okres około 160 lat) został on powiększony dwukrotnie, Na początku ubiegłego stulecia i w drugiej jego połowie. W okresie tym na cmentarzu parafialnym obecnej lokalizacji zostało pochowanych 13.701 osób – dane z księgi zmarłych. Liczba zmarłych nie obejmuje lat okresu drugiej wojny światowej. Lata 1941-44 brak wpisu w księdze zmarłych. Ilość zmarłych lub zabitych w tym okresie to około 400 osób. Zatem łącznie liczba zmarłych od 1860 do listopada 2020 roku – 14.101 osób. Liczba zameldowanych w parafii Lututów (nie mylić z gminą Lututów) na dzień dzisiejszy wynosi 3.506 osób. W latach wcześniejszych parafia obejmowała całą gminę z częścią terenu przyległego do terenu obecnego gminy w latach od 1860 roku, np. Rybka. Liczba ludzi w parafii – 4060 w okresie Królestwa Polskiego (słownik geograficzny Królestwa Polskiego, tom V, str. 493). Obecnie 3500 parafian. Średnio w okresie tym parafia liczy 3780 parafian.
Zatem na przełomie 40 lat umiera prawie cała populacja ludności gminy Lututów.
Liczba zgonów w parafii Lututów w okresie od 1860-1900 roku wynosi 4.179 osób, umiera średnio rocznie 105 osób. Najwięcej w okresie tym umiera w 1873 roku – 167 osób. W latach 1901-1941 liczba zgonów wynosi 4.803 osób – rocznie średnio umiera 117 osób. Najwięcej w okresie tym umiera w 1905 roku – 224 osób.
W okresie od 1942 roku do listopada 2020 roku liczba zmarłych wynosi 5.119 osób, umiera średnio rocznie około 65 osób. Najwięcej z okresu tego umiera w 1945 roku – 103 osób. Najmniej w 2018 roku – 37 osób. Średnio rocznie od 1860 do listopada 2020 roku umiera w parafii Lututów około 87 osób. Liczba zmarłych zmniejsza się od roku 1950 do dziś. Średnia ilość zgonów w tych latach w parafii – to około 55 osób.
Dla porównania naturalny ruch ludności na obszarze państwa polskiego w latach okresu II RP kształtował się w ilości zmarłych w przeliczeniu na 1000 osób w roku:
• 1919 – 26,9 osób
• 1920 – 27,0 osób
• 1921 – 20,9 osób
• 1922 – 20,0 osób
• 1923 – 18,4 osób
• 1924 – 18,2 osób
• 1925 – 16,9 osób
• 1926 – 18,1 osób
• 1927 – 17,6 osób
• 1928 – 16,7 osób
W parafii Lututów w okresie tym umiera:
• 1919 – 151 osób
• 1920 – 114 osób
• 1921 – 113 osób
• 1922 – 118 osób
• 1923 – 89 osób
• 1924 – 111 osób
• 1925 – 80 osób
• 1926 – 109 osób
• 1927 – 105 osób
• 1928 – 101 osób
Obecnie powierzchnia administracyjna Polski wynosi 312 679 km², zamieszkana przez 37.672.367 ludzi. W okresie II RP powierzchnia terytorium Polski wynosiła 388.390 km² i na dzień 1. stycznia 1930 roku zamieszkana była przez 30.732.524 ludzi. Pod względem zaludnienia w 1930 roku Polska zajmowała 6. miejsce wśród państw Europy.
Z powyższej analizy wynika, że w latach 1919-1928 umieralność w gminie Lututów, stanowi wyższy odsetek w porównaniu ze średnią umieralnością w poszczególnych latach tego okresu w Polsce.
Na stronie internetowej cmentarza parafialnego w Lututowie – Grobonet, lututow.grobonet.com, znajdziemy plan cmentarza i wszystkie niezbędne informacje dotyczące naszego cmentarza.
Umożliwia to system „GROBONET PRO za pomocą którego możemy odnalezienie swoich bliskich w bazie osób pochowanych oraz zlokalizowanie ich grobu na dokładnej mapie cmentarza. Wyniki poszukiwań można wydrukować lub zapisać na komputerze. System umożliwia ponadto zdalne zlecenie opłacenia miejsca na cmentarzu”.
Miejsce to szczególne. Spoczywają tu szczątki doczesne naszych najbliższych, dalszych krewnych, naszych znajomych i przodków naszych nieco odległego już czasu. To miejsce pochówku osób nieznanych, często oddających życie za wolność tej Ziemi. Spoczywają tu szczątki doczesne wielu księży pełniących posługę duszpasterską w parafii Lututów w okresie minionych latach. To również miejsce z którego widoczny jest kościół i panorama miasta Lututów. Przeprowadzone prace na cmentarzu, wspomniane w tym artykule dodają powagi i szacunku wymaganego dla tego miejsca – cmentarza grzebalnego parafii Lututów.
Marek Zgadzaj
Wersja elektroniczna gazety
