Lututów – siły i słabości na tle jedenastu wieków państwa polskiego

Początek państwa polskiego przypada na przełom IX-X wieku. Na koniec rozpadu ustroju rodowego i początek feudalizmu. Okres początku wykształcenia się grupy rycerskiej i różnych kategorii ludności rolniczej. Środek epoki średniowiecza okresu V- XV wiek. Schyłek epoki to między innymi okres odkrycia Ameryki przez Krzysztofa Kolumba (1492 r.). Historia państwa polskiego i miejscowości Lututów obejmuje cztery epoki. Epoka średniowiecza, epoka nowożytna, epoka XIX wieku i okres czasu współczesnego.

Epoka średniowiecza – przypada na czas panowania Piastów. Rok 966 przyjęcie chrztu przez Mieszka I, aż do śmierci Kazimierza III Wielkiego 1370 roku i początku dynastii Jagiellonów, Władysława Jagiełły króla Polski (1386-1434 r.), za którego w 1406 roku Lututów otrzymuje pierwszą lokację praw miejskich oraz początku okresu Rzeczypospolitej. W roku 1492 za Kazimierza IV Jagiellończyka – króla Polski w latach 1447–1492, terytorium Polski i Litwy przed Unią Lubelską wynosiło 1.115.000 km2 i jest to największy obszar terytorialny w dziejach historii państwa polskiego.

Epoka nowożytna – to okres od początku Rzeczypospolitej Obojga Narodów (Rzeczpospolita Polska „Korona” i Wielkie Księstwo Litewskie), a przypada na koniec państwa polskiego w XVIII wieku , okres ostatniego rozbioru Polski w 1795 roku.
Rzeczpospolita po Unii Lubelskiej w 1569 roku pod względem polityczno-administracyjnym składała się z trzech głównych prowincji: Wielkopolski, Małopolski (razem stanowiących Koronę) i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Za czwartą prowincję uznawane były Inflanty. W skład prowincji Wielkopolska wchodzi sześć województw. Województwo poznańskie, kaliskie, gnieźnieńskie, łęczyckie, sieradzkie, brzesko-kujawskie. W skład województwa sieradzkiego wchodzą powiaty: sieradzki, szadkowski, piotrkowski, radomszczański oraz ziemia wieluńska z powiatami: wieluńskim i ostrzeszowskim. Lututów terytorialnie przynależy do prowincji Wielkopolskiej, powiat wieluński. W roku 1634 Rzeczpospolita zajmuje terytorium wynoszące 990.000 m2, i tak do okresu, kiedy państwo polskie przestało istnieć na mapie Europy.

W pierwszej połowie XVII wieku kryzys gospodarczy zaczął się nasilać. Zmniejsza się ludności kraju o około 40% powodując ruinę miast. Miasta na początku XVIII wieku na skutek dalszych zniszczeń wojennych niemal kompletnie się wyludniły. Liczne miasta stały się faktycznie wsiami targowymi. Zabudowa miejska uległa dalece idącej degradacji do upadku włącznie. W tym okresie w 1714 roku podupadłe miasto Lututów traci prawa miejskie.

Epoka XIX w. – rozbiory państwa polskiego. Rosja, Prusy, Austria rozgrabiają polską ziemię. Potem okres Księstwa Warszawskiego (terytorium 153.800 km2) i Królestwa Polskiego (terytorium 126.853 km2) oraz w Galicji Wolnego Miasta Kraków (1815-1846 zwane potocznie Rzeczpospolita Krakowska) i od 1867 roku Galicji. Lata zniewolenia naszej Ojczyzny, okres zrywów dążenia do wolności naszych przodków, czasy Powstania Listopadowego i Styczniowego aż do roku 1914, początku I wojny światowej. Terytorium Królestwa Polskiego lata (1815-1832) w 1830 r. podzielono na 77 powiatów, 39 obwodów i 8 województw, w tym kaliskie z obwodem wieluńskim. Lututów i gmina znajduje się w powiecie wieluńskim. W 1866 roku wprowadzono nowy podział administracyjny.

Utworzono 85 powiatów (od 1879 r. 84) i 10 guberni. W tym gubernia kaliska z powiatem wieluńskim. Lututów pozostaje w powiecie wieluńskim.

W XIX wieku następuje ostateczny przełom, dochodzi do załamania się formacji feudalnej. Gospodarka folwarczno – pańszczyźniana nie była już w stanie sprostać rosnącej potrzebie wymaganiom rynku w zaspokojenie dostatecznej ilości żywności i surowców roślinnych na potrzeby rozwijającego się przemysłu. Schyłek XIX wiek po reformie uwłaszczeniowej przynosi okres kapitalizmu.

Okres czasów współczesnych – okres wybuchu I wojny światowej zakończonej w 1918 roku, roku odzyskania po 123 latach wolnej niepodległej Ojczyzny. Terytorium Rzeczypospolitej po I wojnie światowej wynosi 388.634 km2. Terytorium dzisiaj Rzeczypospolitej wynosi 312.679 km2, terytorium Lututów 19,85 km2, gmina Lututów 75,13 km2. Pod względem terytorialnym państwo podzielono na początku okresu odzyskania wolnej i niepodległej Ojczyzny na 264 powiaty (w tym 23 grodzkie), 17 województw, w tym łódzkie, powiat wieluński. Lututów i gmina w granicach powiatu wieluńskiego.
Wróćmy do początku państwa polskiego, czasu jego powstawania.
W pierwszej połowie V wieku (454 roku), początku upadku imperium rzymskiego, terytorium z zachodu na wschód od Renu do Morza Kaspijskiego, od północy na południe od Bałtyku po Bałkany, obszar dzisiejszej północnej części Europy i Rosji stanowiło państwo Attyli.

W wyniku rozdrobnienia państwo Attyli powoli słabnie, aż przestaje istnieć.
Na części tego obszaru z czasem zaczęły powstawać się plemiona. Państwo polskie powstaje wynikiem powolnego jednoczenia wyodrębnionej grup plemion zachodniosłowiańskich w dorzeczu Wisły i Odry. Jedną z tych grup są Lędzianie (późniejsi Polanie) nad środkową Wartą z ośrodkami w Poznaniu, Gnieźnie, Kaliszu i Kruszwicy. Inne grupy stanowią Ślężanie, Opolanie, Kujawianie, Mazowszanie i Wiślanie. Udana próba zjednoczenia plemion należy do dynastii Piastów. Mieszka I w IX wieku z ośrodka gnieźnieńsko-poznańskiego rozpoczął wcielanie do państwa polskiego pierwsze obszary między Wartą, Pilicą i górną Bzurą (ziemię łęczycką i sieradzką). Następnie Pomorze, Mazowsze i Śląsk.

Teren późniejszego Lututowa położony jest na ziemi sieradzkiej, centrum państwa polskiego i jego kolebki. Czy można wyobrazić sobie lepszy początek.
Później czas rozbicia dzielnicowego.
Początek za Bolesława Krzywoustego rok 1138. W XII i XIII wieku Polska wynikiem walk między książętami, oraz wojnami z wrogiem zewnętrznym słabnie tracąc powoli kolejne tereny. Polska traci w 1181 roku Pomorze Zachodnie i po 1226 roku ziemię chełmińską, a w 1249 ziemię lubelską. Okres rozbicia dzielnicowego, to początek rozpadu równych szans pod względem rozwoju gospodarczego dla mieszkańców terytorium Polski.

Polska zostaje odepchnięta od Odry i Nysy Łużyckiej, co trwało i ciążyło przez następne stulecia, praktycznie do rozbioru Polski a następnie okresu drugiej wojny światowej. Granica wraca na Odrę i Nysę.

W 1138 roku, początku rozbicia dzielnicowego tereny przyszłego Lututowa wraz z terenami późniejszej ziemi rudzkiej znajdują się w dzielnicy senioralnej. Jednak pod koniec rozbicia dzielnicowego, koniec XIII wieku teren ten położony jest w dzielnicy wielkopolskiej, spowodowany dużym wpływem ośrodka władzy gnieźnieńskiej głęboko wchodzi pomiędzy dzielnicę opolską i senioralną sięgając terenu ziemi rudzkiej aż za wschodni brzeg rzeki Warty – obszar dzisiejszego Parku Załęczańskiego. Dzielnicy należącej do Mieszka Starego.

W okresie panowania króla Polski (1295 – 1296) Przemysława II zamordowanego w 1296 roku, teren przyszłej osady Lututów znajduje się wraz z już wydzieloną ziemią rudzką późniejszej ziemi wieluńskiej, w skład której wchodzić będzie powiat wieluński i ostrzeszowski, na terytorium państwa Przemysława II.

W wyniku upadku grodu rudzkiego dominującą rolę na tym obszarze obejmuje Wieluń. Słaby ośrodek władz powoduje stopniowe malenie znaczenia ziemi wieluńskiej. Podział na powiat wieluński i ostrzeszowski, w końcowej fazie do powiatu wieluńskiego sięgającego jedynie prawy brzeg Prosny okres Królestwa Polskiego potocznie zwanym Kongresówka. Powiat ostrzeszowski pozostaje w terenach Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Lututów znajduje się w powiecie Wieluńskim.

Na przełomie XIII i XIV wieku dzieła zjednoczenia ziem Polski dokonuje Władysław Łokietek.

Państwo Władysława Łokietka obejmuje Małopolskę i Wielkopolskę z ziemią łęczycką i sieradzką oraz Kujawami. Obszar terytorium Polski w tym okresie wynosi 106.300 km2.
Następnie okres Kazimierza Wielkiego.

Terytorium Polski bez ziem lennych wynosi 170.000 km2. Z terenami lennymi około 240.000 km2. Od tego czasu wytworzyło się pojęcie „Corona Regni Poloniae”, jako określenie nowego państwa polskiego i wszystkich jego ziem zjednoczonych pod berłem króla polskiego


Dochodzimy do okresu powstania osady Lututów i pierwszego nadania prawa miejskiego.
Polska okresu pierwszych stuleci istnienia państwa w 1492 roku za Kazimierza Jagiellończyka wraz z Litwą zajmuje obszar 1.115.000 km2.


Lokalizacja do tego okresu terenu przyszłego miasta Lututów pod względem przynależności administracyjnej posiada niewątpliwie cechy szans i siły możliwości rozwoju gospodarczego. Jednak analizując poszczególne okresy, teren przyszłego Lututowa zawsze znajdował się na pograniczu różnych obszarów terytorialnych i różnych przynależności. Fakt ten stanowi słabą stronę szans dla rozwoju tego obszaru. Duża odległość od stolicy danego regionu, ośrodka zarządzania. To pozbawienie możliwości równych szans rozwoju. Wspólna cecha danego obszaru terytorialnego, obowiązek uiszczania podatku. Od XIV wieku duże przywileje posiada szlachta i duchowieństwo.

Król bez zgody tych dwóch stanów nie mógł podnieść podatku. Pojawia się pojęcie „Nihil novi” – potoczna nazwa konstytucji sejmowej z 1505 r., poważnie ograniczająca kompetencje prawodawcze monarchy I Rzeczpospolitej, czyli nic o nas bez nas. Jednak przywileje te nie dotyczyły chłopów i włościan – warstw społecznych zamieszkujących tereny wiejskie, społeczeństwa dominującego w zajmowaniu się produkcją rolną.
Okres Rzeczpospolitej I po Unii Lubelskiej to początek kontynuacji umacniania naszego państwa, jednak w końcowej fazie tego okresu, początku jego upadku.


Na schyłku XVI wieku po włączeniu Inflant, Rzeczpospolita terytorialnie obejmuje obszar 815.000 km2, a po wcieleniu terenów rosyjskich na wschodzie obszar państwa wynosi 990.000 km2. Po zakończeniu okresu ekspansji na wschodzie w XVII wieku po utracie Inflant w 1620 roku oraz Czaplinka i Drahim na rzecz Brandenburgii, a także w 1686 roku całego Zadnieprza na rzecz Rosji powierzchnia państwa wynosi 733.500 km2. I tak do początku okresu rozbioru państwa polskiego. W latach 1569 – 1771 Rzeczpospolita posiadała 34 lub 33 województwa. Po oddaniu Rosji w 1667 roku województwa smoleńskiego i czernihowskiego, w 1768 roku utworzono gnieźnieńskie. Lututów terytorialnie położony jest w województwie sieradzkim, na jego pograniczu, co jest niezmienną cechą Lututowa od początku państwa polskiego. Siłą tej lokalizacji jest położenie przygraniczne z terenami Śląska i Brandenburgii, terenami o wyższym stopniu rozwoju gospodarczego. Zabrakło chyba na trenie po prawej stronie rzeki Prosna czerpania ukształtowanych zasad bardziej rozwiniętej gospodarki i norm społecznych codziennego życia.

Nadeszły czasy okresu zniewolenia państwa polskiego. Próby jego likwidacji pod względem terytorialnym, a zwłaszcza wartości społecznych, kulturalnych, gospodarczych i tożsamości narodowej.

W trzech kolejnych rozbiorach (1772-1795 roku) Polski, Rosja zagarnęła 463.200 km2, Prusy 141.400 km2 i Austria 128.900 km2.

W czasie rozbiorów spada liczba województw. W roku 1772 (pierwszy rozbiór) liczba województw spada do 14. Po drugim do 11. Od 1791 roku miał nastąpić jeszcze bardziej drastyczny podział. Rzeczpospolita miała stanowić jedynie państwo „obojga narodów”. W końcowym efekcie przygotowywany podział od 1791 roku, wobec wybuchu powstania kościuszkowskiego w 1794 roku, nie został przeprowadzony.
W 1795 roku państwo polskie przestało istnieć.

Wchodzi w czas spowolnienia gospodarki i okres kolejnych zrywów wolnościowych.
Lututów w okresie rozbiorów do czasu powstania Księstwa Warszawskiego, a później Królestwa Polskiego znajduje się na zagrabionych terenach przez Prusy. Po wojnie napoleońskiej Lututów znajduje się w utworzonym Księstwie Warszawskim a następnie Królestwie Polskim przynależnym do Rosji.
Okresy zrywów powstańczych powodują kolejne represje na naszych terenach.

Powstanie Listopadowe 1830-1831 rok.

 

Powstanie Styczniowe 1863-1864 roku.

Okres ten pozostawił szczególne piętno na społeczeństwie naszych terenów. Zacięta walka z wojskami rosyjskimi polskich kosynierów w dniu 15 czerwca 1863 roku kończy się klęską i wymordowaniem Powstańców, niewinnych ludzi mających silną wolę i chęć odzyskania wolnej niepodległej Ojczyzny. Wynikiem zrywu w walce o niepodległość Lututów w 1870 roku traci po raz drugi prawa miejskie, jako symbol kary za podjętą próbę dążenia do wolności. W roku 1918 po zakończeniu I wojny światowej Polska po 123 latach odzyskuje wolność i niepodległość.

W opisywanych latach w Lututowie istniały prawie wszystkie dziedziny życia społeczno-gospodarczego, struktur państwowych i wyznań religijnych z dominacją wyznania rzymskokatolickiego. Od początku powstania miasta Lututów istnieje kościół parafialny.

Rozwijało się szkolnictwo nauczania podstawowego, powstawały szkoły w tym szkoła nauczania ponadpodstawowego. Istniał sąd gminny VII okręgu. Powstawały placówki opieki zdrowotnej ze szpitalem włącznie. Istniały majątki ziemskie kolejno rodu Kłomnickich, Tarnowskich, i Ciemieniewskich – Świątkowice, rodu Biernackich Taczanowskich i Kurnatowskich – Lututów. Słaby ale jednak rozwój sektora rzemieślniczego i handlu. Przybywają na te tereny mieszczanie, wynikiem czego nasza miejscowość posiada formę zabudowy miejskiej pod względem urbanistycznym. To co podkreślam w tym artykule jedną z podstawowych przyczyn stosunkowo słabego rozwoju naszego terenu jest niestabilna, od początku państwa polskiego lokalizacja przynależności terytorialnej.

Lokalizacja u zbiegu trzech dzielnic w okresie Polski dzielnicowej, tj dzielnicy Wielkopolski, senioralnej i śląskiej, a początkowo w dzielnicy senioralnej. Wiele wieków lokalizacji przygranicznej państwa, dzielnicy, województwa, guberni czy powiatu.

Średnie zaludnienie w omawianym okresie tj. od 966-1900 roku na naszych terenach wynosiło w poszczególnych latach:
1000 – 5,0 mk/km2
1350 – 8,3 mk/km2
1500 – 6,6 mk/km2
1650 – 11,1 mk/km2
1772 – 19,1 mk/km2
1900 – 83,6 mk/km2
Obecnie -122,8 mk/km2
W gminie Lututów – 61,23 mk/km2
Lututów – 117.94 mk/km2
Dla porównania Niemcy:
1000 – 10,0 mk/km2
1350 – 15,7 mk/km2
1500 – 20,0 mk/km2
1650 – 19,0 mk/km2
1772 – 36,9 mk/km2
1900 – 104,2 mk/km2
Obecnie – 232,3 mk/km2

System monetarny-pieniądze z podziałem na okresy:

1. Okres denarowy
Do X w. istniała obca waluta i handel wymienny.
Pod koniec X w. bicie pieniądza rozpoczął Mieszko I. Był nim srebrny denar gruby. Spadek wartości pieniądza spowodował jego zmianę.
W drugiej połowie XI w. podstawowym systemem pieniężnym stała się grzywna polska równa 240 denarów.

2. Okres groszowy
Na początku XIV w. na terenie Polski wprowadzono nowy system pieniężny – groszowy na wzór zachodni.
W 1338 r. ostatecznie Kazimierz Wielki uporządkował system monetarny wprowadzając za podstawową jednostkę monetarną grzywnę krakowską = 107 (g) srebra = 48 groszy. Nowy system nie spowodował zahamowania dalszego spadku wartości grosza.

3. Okres złotowy
W latach 1526-28 ustanowiono system złotowy.
1 złoty= 30 groszy, 1 grosz=0,77 (g) srebra. Następuje gwałtowny spadek wartości pieniądza. W roku 1609 wynikiem podjęcie działań wojennych z Rosją za króla Zygmunta III, zachęcona szlachta nadzieją zdobycia Smoleńska, którego oblężenie trwało dwa lata zmobilizowała się do większych wysiłków. Lecz dopiero hetman Żółkiewski, wysłany przeciwko idącym na odsiecz Smoleńska wielokrotnie liczniejszym sile wroga w 1610 roku rozgramia je pod Kłuszynem odnosząc bezprecedensowe zwycięstwo. Po 104 latach od tego wydarzenia Lututów traci prawa miejskie.
Do najgłębszego kryzysu doszło za Augusta III. W okresie wojny siedmioletniej w ręce Pruskie dostaje się pieczęć do bicia pieniędzy. Na teren Polski napływa duża ilość fałszywych monet o małej wartości.
Ostatecznie w 1766 r. wprowadzono nowy system. Za podstawę ustroju pieniężnego przyjęto grzywnę kolońską= 233,8 (g) srebra. Bito z niej 10 talarów lub 80 złp.

4. Okres zaborów
Po rozbiorach Polski, Austria, Prusy i Rosja wprowadza własny system monetarny w granicach przynależnych do danego zaborcy.
Austria- złoty reński, Prusy -pruski talar. Nadal w obiegu stosowana była złotówka polska. Bity był funt rosyjski=409,5 (g) srebra.

5. Okres międzywojenny
Podczas I wojny światowej na terenie Polski kursowały pieniądze rosyjskie, austriackie i pruskie. W 1922 r. oficjalną walutą stała się marka polska. W 1924 roku w wyniku przeprowadzonej reformy przez rząd Władysława Grabskiego markę zastąpiono jednym złotym=100 gr.

Wracając do Lututowa. Lututów położony jest zawsze na końcu jednostki terytorialnej i zawsze z naciskiem na słowo zawsze z dala od głównego ośrodka zarządzania danym terenem bez względu na jego charakter czy szczebel. Sytuacja ta ukształtowana została na początku państwa polskiego wynikiem zjednoczenia ościennych plemion. Pierwszy obszar między Wartą, Pilicą i górną Bzurą (ziemię łęczycką i sieradzką). Następnie Pomorze, Mazowsze i Śląsk. I tak niezmiennie do dziś. Plemion wchodzących w skład państwa polskiego lecz zgoła odmiennych zasad, charakteru, naleciałości danego regionu czy w końcu sposobu życia codziennego.
Drugorzędną przyczyną z uwagi na teren o charakterze typowo rolniczym od XV wieku to słaba bonitacja gleb. Jednak podstawową przyczyną tworzenia obszarów rolnych na naszym terenie jest pierwotne ukształtowanie dużych ośrodków życia społecznego z dala od miejscowości Lututów. Powstawanie tych obszarów jest alternatywnym rozwiązaniem zaspokajania bieżących potrzeb materialnych mieszkańców naszych terenów. Lututów przez wiele wieków mimo tylu niekorzystnych zjawisk, upadał wynikiem działań rządzących poprzez dwukrotną utratę praw miejskich, jednak nigdy się nie poddał i zawsze się podnosił. Istniejąca lokalizacja stanowi słabość naszego terenu. Siła, to odwaga, patriotyczne, bohaterskie zrywy walk o wolną niepodległą Ojczyznę, tworzenie miejsc pracy sektora pozarolniczego, utrzymywanie podstawowych ośrodków nauczania, życia społeczno-gospodarczego, prowadzenie prawidłowej kultury upraw polowych, stała dbałość oraz pielęgnacja swoich przekonań i wartości lokalnej – miejsca zamieszkania. To wszystko daje może powolny, lecz stały rozwój gospodarczy, powodując przyrost, a nie stopniowe obumieranie istniejącej wspólnoty terytorialnej przez jedenaście wieków.

Marek Zgadzaj

Dokumenty źródłowe:
1. Podręcznik do nauki historii na drugą klasę gimnazjum -wydanie Lwów Wydawnictwo Zakładu Narodowego Imienia Ossolińskiego 1934 rok
2. Mapy i rysunki z opracowania jak wyżej
3. Słownik historii Polski , wydanie V
4. Opowieści z dziejów powszechnych, część 2 , wydawnictwo Książnica-Atlas , Lwów-Warszawa 1932 rok
5. Encyklopedia Powszechna PWN, wyd. 3
6. Encyklopedia Popularna PWN, wydanie piąte
7. Mapy z opracowań jak wyżej
8. Analiza własna
Ten wpis został opublikowany w kategorii Historia. Dodaj zakładkę do bezpośredniego odnośnika.
Subscribe
Powiadom o
0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments