Początek budowy dworu Biernackiego w Lututowie

W opisie LAMUSA – budynku zabudowy dworu Biernackiego, z czasem własność Taczanowskich, aż w końcu ostatnich prywatnych właścicieli Kurnatowskich postawiłem tezę, że budynek nie jest z końca XVIII w. co sugeruje data na drzwiach wejściowych, lecz z początku IX w., a część budulca użytego do jego budowy pochodzi z budynku po pożarze. Fragment tego opisu: …,,Zatem jest pewne że pochodzą z innego obiektu (mowa o drzwiacg). Być może pochodzą z jakiegoś budynku po pożarze.

To całkiem możliwe z uwagi na fakt zastosowanie do budowy LAMUSA drewnianych elementów konstrukcyjnych z widocznymi regularnie obrobionymi miejscami nadpalonych krawędzi. Widoczne, przypadkowo występujące, ociosane nadpalenia konstrukcji w kilku różnych miejscach dają pewność, że powstały one wynikiem działania płomieniem ognia poza omawianym budynkiem.

Widok nadpalonej krawędzi belki, fot. Autor.

Miejsca te występują na belkach stropowych nad parterem”…

Dzisiaj, 7 czerwca 2024 r. po przeczytaniu książki autorstwa A.P. Biernackiego zdaje się, że znalazłem miejsce pozyskania nadpalonych belek użytych przy wykonywaniu stropu nad parterem LAMUSA. Autor w dziale zatytułowany – Doniesienie o Stodole na Folwarku Ostrzeszowskim postawionej –
opisuje odbudowę spalonej stodoły w folwarku ostrzeszowskim, słowami: ,,Straciwszy w r. 1809. stodołę przez pożar na folwarku Ostrzeszowskim, umyśliłem wybudować inną wiey mieysce podług zasad P. Katel; zmiarkowawszy one atoli w następuiącym sposobie:,,… .

Podany rok pożaru stodoły, miejsce jej lokalizacji – Ostrzeszów, lokacji pomiędzy Kaliszem, a Lututowem oraz brak istnienia na mapach z przełomu XVIII i IX w. folwarku w Lututowie z dużym prawdopodobieństwem potwierdza moją tezę. Dwór z zabudową towarzyszącą został zbudowany na początku dziewiętnastego stulecia. Wszystkie dokumenty, do jakich udało mnie się dostać potwierdzają ten fakt. A, oto w całości przedruk działu ,,Doniesienie o Stodole na Folwarku Ostrzeszowskim postawionej” z książki,

WZÓR
TANIEY, TRWAŁEY i WYGODNEY STODOŁ
i
OPISANIE DWUKONNEY ANGIELSKIEY MŁOCKARNI
PRZEZ P. BIERNACKIEGO

Członka czynnego towarzystwa rolniczego w Warszawie i w Lipsku, i Członka korrespondującego Królewskiego Towarzystwa Przyiacioł nauk w Warszawie. z Funduszu Sąpiezyńskiego w WROCŁAWIU, ul. Wilhelma Bogumiła Korna.

Doniesienie o Stodole na Folwarku Ostrzeszowskim postawionej.

Straciwszy w r. 1809. stodołę przez pożar na folwarku Ostrzeszowskim , umyśliłem wybudować inną wiey mieysce podług zasad P. Katel; zmiarkowawszy one atoli w następuiącym sposobie:

1) Niechcąc zbyt małych stodoł stawiać, dałem moiey budowie 50 stóp szerokości, a zatem 8 stóp nad radę tego autora. A daiąc podciąg w podłuź budynku, zapobiegłem gięciu się belek; używszy gontów na pokrycie nieobawiałem się gięcia się krokiew, co też dotąd nienastąpiło.
2) Plecionce z chróstu dałem pierwszeństwo, dla wielostronney większćy dogodności, nad wybiciem zrzynkami lub łatami.
3) Po nad boiowiskiem i w każdym sąsieku dałem po iedney całkiey belce; inne krokwie stoią na sztychach. Lecz za to użyłem na belki drzewa na pół przerzynanego; tych więc mała liczba ułatwia pakowanie zboża, nie są złamaniu przez zboże pod dachem leżące uległe.
4) Krokwie zbliżyłem o iedną stopę do siebie, niechcąc ie zbyt grubemi łatami obciążać.
5) Dla utwierdzenia budynku przeciw wiatrom w kierunku długości dany iest podciąg wzdłuż i zastrzały (Windryspy lub windłaty) w których zamki spuszczone są krokwie, i z niemi gwozdziami spoione.
Ten sam zamiar maią zastrzały między przedostatniemi a naroźnemi słupami w długich ścianach dane. Podobne zastrzały między przedostatniemi słupami a narożnikami przeczniey strony i pod belkami i w ścianach użyte, daią dostateczny opór parciu wiatrów na dłuższe ściany.
6) Przy podwyższeniu przyciesi nad ziemię, zdawało mi się bydz klepisko z bali trwałem i zasługiwać na pierwszeństwo, z powodu wynikaiącego ztąd łatwieyszego młócenia i zachowania ziarna od pomieszania się z piaskiem.

Tablica 1. wystawia rysunek podług którego postawiona iest stodoła Ostrzeszowska, i który tak iest szczegółowy iż można wziąć z niego wyobrażenie o całym iey składzie.
W rysunku planty wystawia A. położenie przyciesi pod sąsiekiem bez podłogi.
B. położenie przyciesi drugiego sąsieku w połowie z podłogą.
C . i D. wystawiaią położenie przyciesi z podłogą z bali, i bez podłogi pod klepiskiem.
W przecięciu podłuźnem widać w połowie A., fundament z filarków składaiący się, ściany z połową wrót, krokwie z zastrzałą (Windłatą x x)
B. wystawia filarki przyciesi, pod przyciesią podłużną zewnętrzną podciąg z słupami na których leży, i z mieczami łączącemi pierwszy z drugiemi.

W poprzeeżnem przecięciu A. wystawiaiącem ścianę blągową widzie się daią filarki, przycieś poprzeczna, rygiel f, zastrzały e, e, słupki, przeczny rygiel, podpieraiące, g, obicie deskami ściany blągowey na pięć stóp wysokie, h, słup, belki i krokiew z bantem.
Poprzeczne przecięcie ściany szczytowey pokazuie szczegółowo oney
związanie B. Rysunek położenia belek pokazuie iak wiele iest użytych całkich belek, a wiele szychtów i w którem mieyscu.
Co do spoienia różnych części składowych budynku potrzebne są następuiące obiaśnienia.

1) Poprzeczne przyciesi opatrzone są w obu końcach xv zaciosy kształt kaniego ogona maiące, i za pomocą onych wprawiaią się w zamki dychtownie odpowiadaiące onym w długie zewnętrzne przyciesi
podług wzoru A.
2) Zastrzały wpuszczaią się w przyciesi i belki na ij cali i blatuią się podług wzoru B.
3) Krokwię są bez przypuśnie. Wpuszczenie onych w belki i zarżnięcie tychże w końcach, dla dania okapu, pokazuie rysunek ściany blągowey.
4) Żeby uniknąć osłabienia krokwi, nie daie im się żadnych zamków, lecz wpuszczaią się całkiem w zamki ukośne na if cale głębokie zrobione w Windłatach, a barzty maią w końcach zaciosy na if cala grube i te przybiiaią się drewnianemi gwoździami do krokwi.
Windłaty daią się pod krokwiami żeby nie bydż łaceniu na przeszkodzie. Na zeyścia się np. w punkcie S. powinny bydz końce windłat gładko przerznięte i dychtownie ieden do drugiego przysunięte, dla nadania krokwiom tem silnieyszey iednostayności.
5) Bale w podłodze klepiska trzechcalowey grubości, maią z obu stron falce, w które wprawiaią się listewki na if cale grube a cala szerokie podług wzoru C. Przy tem spoieniu nie może ginąć szparami ziarno choćby się bale zeschły. Dla zapobieżenia zas paczeniu się bali, dane są na przemian ieden drzenną a drugi bielową stroną do góry; z przyczyny, ponieważ każda deska paczy się brzegami do góry ze strony drzenney, deksi spoione z sobą położone na przemian iedna przeszkadza paczeniu się drugiey.
6) Filarki powinny bydż dobrem wapnem murowane i składać się z całkich cegieł, lub z kamieni polowych rogatych i wyschnąć należycie zaczem się budynkiem przycisną: inaczey skruszyłyby się nieomylnie pod tak znacznym ciężarem. Poiedyncze polowe kamienie,
przyzwoitey wielkości i kształtu, wystawiłyby filaiki naytańsze, a przytem wiecznie trwałe. Gładki tynk i wystawienie filarków gorą
na 3 cale, utrudniłyby przystęp do zboża myszom y szczurom.
7) W sąsiekach dana iest podłoga z zrzynków, których brzegi pod sznur zebrane, z powodu żeby okruchy zboża szparami nie ginęły.”

Książka A.P. Biernackiego, to szczegółowy opis jej budowy z podaniem rodzaju materiału, jego ilości i wartości z ryciną, od rzutu przez przekrój do elewacji włącznie. Treściwy, w sposób maksymalnie prosty opis projektu całkiem pokaźnej stodoły, podany jakże w odmienny sposób od współcześnie obowiązujących zasad, ilości papieru i biurokracji. Warto popatrzeć w opracowanie Biernackiego, bo jest się na czym wzorować. Nic dziwnego, że budowa nowej stodoły w tamtych czasach (okres rozbioru Polski) trwała krótko. Zasada prosta – skupiano się na budowie, a nie na czynnościach administracyjnych przebijających czas jej budowy. Urzędnik miał pomagać, a nie przeszkadzać.

Publikacja w całości opisu budowy stodoły wraz z jej ryciną w następnym opracowaniu.

Marek Zgadzaj

Ostatnie wpisy

Najnowsze komentarze