Lututów (1843-70) – miasto w Królestwie Polskim - Wiadomości lokalneWiadomości lokalne

Po trzecim rozbiorze Polski (1795) w 1807 roku zostało utworzone przez Napoleona I – Księstwo Warszawskie. Wkrótce, bo w 1815 roku, decyzją kongresu wiedeńskiego, z części ziem Księstwa Warszawskiego utworzono Królestwo Polskie (tzw. Kongresówka), związane z Rosją unią personalną. Cesarz rosyjski był jednocześnie królem Polski. W tym miejscu musimy sobie uzmysłowić, że Królestwo Polskie traktowane było jako poszerzone terytorium Rosji. Polska w założeniu miała zniknąć na wieki. Na obszarze Królestwa Polskiego prawo stanowiła – Rada Administracyjna z siedzibą w Warszawie w imieniu Cesarza Rosji. Publikacja prawa odbywała się w kolejnych tomach Dziennika Praw. Po upadku Powstania Styczniowego (1864) zaczęto zdecydowanie zacierać różnice ustrojową pomiędzy Rosją, a Polską. Dziennik Praw wydawany dotychczas w obu językach,

zaczęto publikować wyłącznie w języku rosyjskim. Podpisany ukaz przez cara Aleksandra II likwiduje Dziennik Praw. Łącznie wydano w 71 tomach 246 numerów Dziennika. Niewielkiego formatu dokument, kilkusetstronicowy w miękkiej oprawie, koloru szaro-niebieskiego. Format – 10.5 x 16,7 cm grubości około 3 cm w zależności od ilości treści przekazu stanowionego prawa w poszczególnych tomach.

Rok 1843 – Warszawa, na posiedzeniu w dniu 23 lutego ( 7 marca) w imieniu najjaśniejszego Mikołaja I – Cesarza Wszech Rosji , Króla Polski, etc., etc., etc., – Rada Administracyjna Królestwa (organ władzy wykonawczej Królestwa Polskiego do 1867 r.) uchwaliła (treść postanowienia w oryginale) co następuje:

„Zwazywszy:

że osada Lututów, w powiecie Wieluńskim, gubernii Kaliskiéy położona, zamieszkała przez ludność, w większéy częściprzemysłem i handlem trudniącą się, ieszcze w roku 1407, pod panowaniem Króla Władysława Jagiełły, užywała przywileiów mieyskich;

Zwažywszy nadto, że wyniesienie rzeczonéy osady do rzędu miast, iako w mieyscu pod względem handlu korzystnie polożoném, może iéy wzrost zapéwnič i znacznie wpływać na polepszenie bytu mieszkanców, którzy, deklaracyą urzędownie dnia 22 Grudnia (3 Stycznia) 184⅔ roku zdziałaną, zgadzaią się także na wyniesienie do rzędu miast osady Lututowa i poddaią wszeikim obowiązkom i opłatom, przyszłych mieszczan ciążyć maiącym;

Zważywszy nakoniec, że dziedzic, któremu, z mocy Ukazu o szlachectwie w dniu 25 Czerwca (7 Lipca) 1836 roku wydanego, służy prawo żądania zamiany osady Lututow na miasto, deklaracyami, w daiu 7

(19 Pażdziernika) 1841 roku prywatnie, i w dniu 3 (15 Grudnia) 1841 roku, oraz 22 Grudnia (3 Stycznia) 184⅔, urzędownie zdziałanemi, iako tež mieszkańcy, deklaracyą urzedową z dnia 22 Grudnia (3 Stycznia) 184⅔, na utrzymanie administracyi mieyskiéy dostateczne zapewniaią fundusze, które nawet z czasem znacznie powiększyć się mogą.

Na uczynione w téy mierze przez Komissyą Rządową Spraw Wewnętrznych i Duchownych przedstawienie, postanowiła i stanowi, co następuie:

A r t y k u ł 1.

Dotychczasowa wieś kościelna Lututow, w okręgu i powiecie Wieluńskim, gubernii Kaliskiéy połoźona, prawem własności do P. Stanislawa herbu Poray Biernackiego należąca, wyniesioną zostaie do rzędu miast, z zachowaniem tegoż samego nazwiska i przypuszczeniem do wszelkich praw i swobód, miastom prywatnym służących.

A r t y k u ł 2.

Obręb nowo-erygowanego miasta, nateraz skladać się będzie z 95 placów, zabudowanych lub pustych, obeymuiących powierzchni morgów 80, prętów 133, stóp 70,

oraz gruntów i łąk mieyskich i plebańskich, ogrodów warzywnych, ulic, wód, dıóg i mieysc nieużytecznych, zawieraiących morgów 223, prętów 49.

A r t y k u ł 3:

Granice miasta Lututowa stanowią się następuiące:

Na wschód, z dobrami Niemoiewem, tudzież gruntami włościanskiemi wsi Żmudy;

Na południe, z wsią Rządową Łęki;

Na zachód, z gruntami i łąkami kolonii Piaski i drogą do Wiatraku;

Na północ, z sadzawką, ogrodem – owocowym, narożnikiem lamusa, dotykaiącym rynku, oficyną i dziedzińcem dworskim, a wprostym kierunku ku północy z traktem Kaliskim i ku wschodowì z gruntami ornemi dóbr Lututowa. Ograniczenie to powinno być na gruncie znakami długotrwałemi oznaczoném.

A r t y k u ł 4.

Powiększenie terrytoryum mieyskiego, w razie uznaney potrzeby, za oddzielném Postanowieniem nastapić będzie mogło.

A r t y k u ł 5.

Stosownie do žądania dziedzica, wyłącza się zterrytoryum administracyi iiurisdykcyi mieyskiéy, folwark Lututów, przyległy miastu, kolonia Piaski i wieś Żmuda.

A r t y k u ł 6.

Dla nadania miastu przyzwoitéy foremności, Z zastosowaniem się w tym względzie do przepisów policyi budowniczéy, sporządzonym być powinien plan regulacyiny, i takowy, zwykłym porządkiem, do uznania i zatwierdzenia Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Duchownych przedstawionym.

A r t y k u ł 7.

Za wszelkie gruntu, na uregulowanie rynku i ulic w mieście Lututowie zaięte, lub w przyszłości zaiąć się maiące, dziedzic, w myśl deklaracyi dodatkowéy z dnia 22 Grudnia

(3 Stycznia) 184⅔ roku, žadnego wynagrodzenia żądać nie będzie.

A r t y k u ł 8.

Mieszkańcom, tak terażniėyszym, iako i przyszłym, bez różnicy wyznań, zabezpiecza się wszelką wolność zarobkowania, miastom prywatnym prawami kraiowemi ozwolona.

A r t y k u ł 9.

Przybywającym na osiedlenie do rzeczonego miasta, przy zachowaniu istnieiących w têy mierze przepisów policyinych praw kraiowych, wolne będzie nabywać od dziedzica place i ogrody w wieczyste posiadanie, za opłatą, na rzecz dziedzica, czynszu rocznego w ilości r. s. 3 kop. 90 i wkupnego na raz ieden r. s. 90.

A r t y k u ł 10.

Ponieważ dziedzic zrzekł się poboru Latudenium, przy sprzedaży placów i przelaniu praw wieczystéy dzieržawy do tychże służących na osoby trzecie, i takowe, pod tytułem wkupnego mieyskiego, odstąpił na rzecz Kassy ekonomicznéy, przeto każdy nabywaiący place i ogrody w mieście Lututowie, prócz opłat, na rzecz dziedzica uiszczanych w powyższym artykule wzmiankowanych, obowiązanym będzie nadto wnieść do Kassy ekonomicznéy tegoż miasta, tytułem wkupnego mieyskiego, iednorocznemu czynszowi wyrównywaiącą kwotę, rub. sr. 3, kop. 90. 0płatę tę, nietylko nabywaiący prawem wieczystéy dzierżawy place puste lub zabudowane i ogrody, ale i odstępuiący praw swoich trzeciemu, za wiedzą i zezwoleniem Magistratu mieyskiego, wnosić są winni do Kassy mieyskiéy; od uiszczania zaś takowéy wolni są iedynie sukcessorowie, idący w prostéy linii od wieczystego dzierżawcy.

A r t y k u ł 11.

Wszyscy bez wyiątku mieszczanie, wolni będą na zawsze od wszelkich posług i powinności dla dworu.

A r t y k u ł 12.

Terażnieyszy dziedzic miasta Lututowa, iako-też następni, utrzymuią się przy wszelkich prawach, właścicielom miast prywatnych służących, iako też prerogatywach, do własności dziedzicznéy przywiązanych, z têm iednakże wyrażném zastrzeżeniem, ażeby dla zasilenia Kassy mieyskiéy od strat z nieopłacenia laudemium czyli wkupnego mieyskiego wyniknąć mogących, wszelkie place i ogrody w mieście Lututowie, nie inaczéy, iak sposobem wieczystéy dzierżawy osadnikom oddawane byly, i przy

zawieraniu w téy mierze umów, dziedzic obowiązanym iest, pod własną odpowiedzialnością, zamieszczać warunek opłacenia wkupnego mieyskiego, w ilości, art. 10 oznaczonego. Z resztą zaś stosunki i obowiązki

mieszkańców miasta Lututowa względem dziedzica, zależéć maią, tak teraz, iako i na przyszłość, od szczególnych i wzaiemnych między stronami zawartych umów, pod opieką prawa cywilnego kraiowego.

A r t y k u ł 13.

Dla zapobieżenia zbytecznemu napływowi i nieporządnemu zamieszkiwaniu Żydów, ustanowionym być ma i na planie regulacyinym miasta Lututowa oznaczonym, oddzielny dla nich rewir, w którym wyłącznie, i to za wiedzą dziedzica wlaściwéy władzy, nabywanie placów, budowanie domów i zamieszkiwanie tymże dozwoloném być może. Z warunkiem wszakże zastosowania się do przepísów, iakie względem żydów, chcących osiadać w miastach, położonych w obrębie trzech-milowym od granicy Pruskiéy, są lub będą wydane.

A r t y k u ł 14.

Tak dziedzic, iako i mieszkańcy, ulegać będą odtąd obowiązuiącym, lub w przyszłości zaprowadzić się maiącym przepisom i urządzeniom, administracyinym, policyinym, skarbowym i mieyskim.

A r t y k u ł 15.

W mieście Lututowie, zaprowadzonym zostaie ieden w tygodniu targ, w każdy Poniedziałek, oraz odbywać się będzie 10 iarmarków do roku, w dni następuiące, podług kalendarza Rzymsko-Katolickiego:

Na Śty Franciszek Salezy, dnia 29 Stycznia n. s.
Na Stą Konstancyą, dnia 18 Lutego
Na Sty Józef, dnia 19 Marca
Na Sgo Marka Ewangielistę, daia 25

Kwietnia.

Na Stą loannę, iarmark trzydniowy odbywać sie będzie w dniach 24, 25, 26 Maia, mianowicie na wełnę i owce.
Na Stą Annę, w dniu 26 Lipca
Na Sty Bartiomiéy, dnia 24 Sierpaia.
Daia 27 i 28 Września, iarmark dwudniowy.
Na Sty Rafał, dnia 24 Października
Na Sty Mikolay, w dnia 6 Grudnia.

A r t y k u ł 16.

Zaprowadzone targi i iarmarki, ulegać maią podobnież wszelkim dotychczas istnieiącym, lub na przyszłość wydać się mogącym przepisom administracyinym, policyinym i skarbowym, z tém nadto zastrzeżeniem: że gdyby w którym z powyżêy oznaczonych dni, przypadało święto uroczyste według kalendarza Rzymsko – Katolickiego, natenczas iarmark odłożonym winien na dzień następny, targ zaś tylko trwać do godziny 10 zrana.

A r t y k u ł 17.

W dni na odbywanie iarmariów i targów oznaczone, pobieraną będzie na rzecz Kassy Ekonomicznéy mieyskiéy opłata iarmarcznego i targowego, podług następuiącéy taryfy:

Od tassu wielkiego kop.sr. 15
Od tassu małego 7 ½
0d stolika drobnych towarów 3
Od fury produktów lub towarów 3
Od konia i bydlęcia na sprzedaż prowadzonego 1
Od świni, kozy, owcy, cielęcia i t.d. ½

A r t y k u ł 18.

Opłaty, poprzednim artykułem oznaczone, pobierane będą od osób obcych, do miasta na targi i iarmarki z towarami, wyrobami, produktami i wszelkim inwentarzem na sprzedaż lub handel przybywaiących. Wolni zaś są od uiszczania takowych opłat: mieszkańcy miasta Lututowa, iako iuż opłacaiący kanon od różnego rodzaiu procederów, furmanki z produktami, iako też i inwentarze, do dziedzica należące, niemniéy woyskowi, poczty, urzędnicy w interessach służbowych, tudzież podwody z transportami woyskowemi lub na szarwark do naprawy dróg przeieżdźaiące i wracaiące, nakoniec wszelkiego rodzaiu wozy i powozy, towarem lub produktami nienaładowane i na sprzedaż nieprzeznaczone.

A r t y k u ł 19.

Wysokość opłaty od sprawdzenia i ostemplowania, tudzież od wypożyczenia miar i wag przybywaiącym na targi i iarmarki, pobieraną będzie na rzecz Kassy mieyskiéy, stosownie do obowiązuiących obecnie lub w przyszłości wydać się mogących przepisów ogólnych, z wyłączeniem wszakże od takowych opłat dziedzica.

A r t y k u ł 20.

Deklaracye, przez P. Stanisława herbu Poray Biernackiego, terazniéyszego dziedzica miasta Lututowa w dniu 7 (19) Października 1841 roku, prywatnie, i w dniu 3 (15) Grudnia 1841 roku, i 22 Grudnia (3 Stycznia) 184⅔ roku, urzędownie zeznane, mocą których temże bezwarunkowo i na wieczne czasy niektóre realności, dochody i utensylia, na własnośé Gminy mieyskiéy, reprezentowanéy przez Kassę Ekonomiczną, odstępuie, iako teź stosowne fundusze, na utrzymanie administracyi i melioracyę miasta służyć maiące przenacza, we wszystkikich tych punktach, które niniéyszym przywileiem są przyięte, tudzież deklaracya mieszkancow rzeczonéy osady, także w dniu 22 Grudnia (3 Stycznia) 184 ⅔ roku zdziałana, którą zgadzaią się na wyniesienie wsi Lututowa do rzędu miast i poddaią się wszelkim ciężarom i opłatom, a mianowicie: obowiazuią się uiszczać składkę posiłkową na Adiministracyę mieyską, kwaterunkową, transportową, rekrutową, ogniową, szkolną, opłatę konsumpcyiną od procederów, prawa mieyskiego i wszelkie inne obecne lub w przyszłości ustanowić się mogące, wzupełności ninieyszém zatwierdzaią się. Odtąd więc deklaracye powyžsze, tak dla dziedzica, iako i mieszkanców, tudzież ich nastepców staią się obowiązuiącemi, a to pod skutkami exekucyi administracyinéy.

A r t y k u ł 21.

Z mocy powyżéy wymienionych deklaracyj, dziedzic winien dopełnić i w wykonanie wprowadzić, naydaléy w przeciągu dwóch lat:

A.Zobowiązania przemiiaiące:

Oddać bezpłatnie połowę domu massiv murowanego, na pomieszczenie Bióra Magistratu mieyskiego, a to aż do czasu wybudowania Ratusza, lub zwiększenia się dochodów mieyskich, wystarczaiących na wynaięcie stosownego lokalu, z zastrzeżeniem, iż podatki i wszelkie ciężary z rzeczonéy połowy domu Kassa mieyska ponosić będzie.

Wystawić na raz ieden budy iarmarozne, wybudować szopy na miary i wagi mieyskie i na sklad narzędzi ogniowych, tudzież stosowny lokal na areszt policyiny.

Wyrestaurować cztery studnie publiczne.

Sprawić wszelkie utensylia dla Bióra Magisiratu mieyskiego, tudzież miary i wagi, w ilości, wykazem przy proiekcie do etatu dołączonym obiętêy.

Sprzedawać cegłę mieszkancom przez lat 6, po r. s. 3. za tysiąc.

Sporządzić mappy z reiestrem pomiarowym, i oddać na własnosć Kassy mieyskiéy.

Udzielić bezpłatnie z własnych lasów drzewa do budowy Ratusza potrzebnego w tenczas, kiedy takowy stawianym będzie.

Zaspokoić koszta ogłoszenia przez Gazety i Dzienniki Gubernialne o wyniesieniu Lututowa do rzędu miast, i wszelkie inne, iakieby z tego tytułu mieysce mieć mogły.

Zobowiązania się wieczyste.

Służebrość zbierania kamieni na gruntach dóbr, obecnie Własnością dziedzica będących, iako mieszkancom miasta Lututowa, iako i Kassie meyskiêy przez tegoż dziedzica nadana.

A r t y k u ł 22.

Własneść gminy miasta Lututowa stanowią na teraz następuiące realności, przez dziedzica téyże gminie na wieczne czasy prawem dziedzictwa.odstąpione:

Plac pod budowę Ratusza w rynku N° 2. oznaczony, długości łokci 43, szerokości łok. 26 miary nowopulskréy obeymujący.

Plac na wybudowanie salachtuza N. 52 oznaczony nad wodą i w końcu miasta położony, łokci 60 długości i tylež szerokości zawieraiący.

Plac N. 26 oznaczony, na założenie szkółki drzewek użytecznych.

Ogród maiący rozległości morgów 4, na własność szkółki Elementarnéy.

Budy iarmarczne przez dziedzica wystawione, wraz z dochodem z tychże.

Miary i wagi, kosztem dziedzica sprawione, z szopą na ich pomieszczenie wystawioną i dochodem z tychże.

Pobór laudemium czyli wkupnego mieyskiego od sprzedaży placów, dziedzica wlasnością będących, o którym art. 11 wzmiankuie.

Dochody z dzierżawy targowego i iarmarcznego.

A r t y k u ł 23.

Dziedzicowi służy wyłączne prawo wyrabiania i szynkowania wszelkich trunków kraiowych, a mianowicie: wódki, araku, piwa, porteru, miodu i t. p. iakoteż pobierania z tego tytułu dochodu. Podlegać iednak dziedzic będzie opłatom i urządzeniom skarbowym, iako też policyinym i mieyskim dla calego kraiu, co do miast prywatnych prawami i przepisami przez Rząd ustanowionemi.

A r t y k u ł 24.

Fundusze i dochody Kassy ekonomicznéy miasta Lututowa składać się będą:

a) Z dobrowolnéy składki przez dziedzica i mieszkańców, na zasadzie deklaracyi w art. 20 ninieyszego przywileiu wzmiankowanych, przez osadników z placów na czynsz wziętych, a przez dziedzica z placów pustych po rubli sr. 1 rocznie uiszczać się maiącéy, dopóty, dopóki dochody téyże Kassy z innych a pewnych żródeł nie podniosą się do wysokości, wystarczaiącéy na Administracyą i potrzeby miasta.

b) Z dzierżawy opłat targowego i iarmarcznego, które tylko w pierwszych dwóch latach, dla wzrostu nowo-erygowanego miasta i zachęcenia publiczności handluiącéy do uczęszczania na iarmarki i targi, całkiem pobierane nie będą, a w to mieyzce dziedzic, w myśl swoiéy deklaracyi z dnia 7 Listopada 1841 r, zapłaci na rzecz Kassy
mieyskiéy po rubli 30 rocznie.

c) Z bud iarmarcznych.

d) Z dochodu szlachtuzowego.

e) Z miar i wag mieyskich.

f) Z kanonów od procederów i zarobków
przemysłowych, w myśl Postanowienia Rady Administracyinéy z d. 22 Stycznia (3 Lutego) 1837r. pobierać się maiących.

g) Z laudemium czyli wkupnego mieskiego.

h) Nareszcie z różnych żródel, w póznieyszym czasie odkryć się mogących.

W przypadku zaś zmnieyszenia się dochodów ze żródeł powyżéy wskazanych, dziedzic i mieszkańcy obowiązani będą uiszczać większą składkę posiłkową.

A r t y k u ł 25.

Dochody Kasay mieyskiéy nie uważaią się za grosz Skarbowy, lecz iako prywatna wlasność Gminy, niemogąca być obracaną

ani na rzecz Skarbu, ani na żaden inny użytek, iak tylko na zaspokoienie kosztów admirisıracyi mieyscawéy, tudzież na ogólne potrzeby Gminy i uporządkowanie miasta.

A r t y k u ł 26.

Proiekta do etatu Kassy ekonomicznéy iako téż rachunki roczne z wydatku funduszów Gminy, obowiązany iest Magisirat pierwiéy nim takowe wlaściwéy władzy przedstawi, kommunikować dziedzicowi, którego dobro miasta naybliżéy obchodzi, do przeyrzenia i poczynienia nad niemi stosownych uwag.

A r t y k u ł 27.

Przyznaie się dziedzicowi prawo podawania dwóch kandydatów na urząd burmistrza, należycie ukwalifikowanych i stosowną kaucyą na zabezpieczenie funduszów mieyskich posiadaiących, z których ieden przez Rząd nominowanym będzie.

Postanowienie ninieysze, które w Dzienniku Praw i do ksiąg hypotecznych dóbr i miasta Lututowa, a mianowicie w dziale III wniesione, zamieszczone być ma, wydaie się w dwóch oryginalnych iednobrzmiących exemplarzach przy wyciśnieniu pieczęci.

Jeden exemplarz takowego ma być doręczonym dziedzicowi miasta, a drugi w archivum mieyscowego Magistratu mieyskiego zachowanym być winien.

Wykonanie zaś onego, wszystkim trzem Kommissyom Rządowym, w czém do któréy należy, poleca się.

Działo się na posiedzeniu Rady Administracyinéy, w Warszawie, dnia 23 Lutego (7 Marca) 1843 r.

(podpisano)

W imieniu Mikołaja I – cesarz Imperium Rosyjskiego , króla Polski, organ władzy wykonawczej Królestwa Polskiego – Rada Administracyjna w Warszawie w dniu 23 lutego 1843 roku (czwartek) – dotychczasową wieś kościelną – Lututów, w okręgu i powiecie wieluńskim, gubernii Kaliskiej, należącą prawem własności do P. Stanisława Biernackiego – herbu Poraj, wyniosła do rzędu miast, z zachowaniem nazwy, wszelkich praw i swobód należnych prywatnym miastom.

Postanowienie – dziś już historyczne, wówczas określało przywileje, prawa, obowiązki mieszkańców, a także zakres zadań związanych z organizacją administracji miasta, tworzenia funduszu na utrzymanie miasta oraz czynności związane z utrzymaniem ładu i porządku w jego obrębie. Nakreśliło zadania z zakresu opracowań kartograficznych i urbanistycznych. Dla nadania miastu przyzwoitej foremności, jak to określono w art. 6 postanowienia, nakazano opracowanie planu regulacyjnego – dzisiaj znanego pod nazwą planu zagospodarowania przestrzennego.

Ustalono ilość dni targowych i jarmarcznych. Określono nowy ład i porządek na terenie dotychczasowej wsi Lututów. Jednak dzisiaj – postanowienie to jeden ciąg informacji opisu wyglądu wtedy już miasta Lututów. Podaje ilość działek zabudowanych i pustych w obrębie miasta, opis obiektów istniejących i do wybudowania. Treść postanowienia , to dowód i potwierdzenie ustalonych już faktów, miejsca ich osadzenia w czasie i przestrzeni miasta Lututów tamtego okresu.

W art. 3 postanowienia, określającym granice miasta wskazano „Na południe, z wsią Rządową Łęki”. To potwierdzenie tego co usłyszałem w rozmowie z Panem Władysławem Kuzajem z Łęk Małych, że budynek późniejszej Szkoły Podstawowej w Łękach, to obiekt po byłym dworze państwowym. Wyjaśnia to również nazwę Łęk Królewskich. Wieś Rządowa w Królestwie Polskim , zatem Królewska. Dalej „Na zachód, z gruntami i łąkami kolonii Piaski i drogą do Wiatraku;” . Na zachód od Lututowa w kierunku wsi Piaski istniał wiatrak. Było ich w okolicy Lututowa podobno pięć. Dalej „Na północ, z sadzawką, ogrodem – owocowym, narożnikiem lamusa, dotykaiącym rynku, oficyną i dziedzińcem dworskim,…”. Budynek zespołu dworskiego dotykający pierzeję rynku to lamus, opisany w artykule „Lamus – budynek zespołu dworskiej zabudowy z XIX wieku w Lututowie”. Znajdujemy również potwierdzenie istnienia oficyn przy dworze opisanych wcześniej. Na końcu w art. 3 nakazano trwałe oznaczenie granic miasta Lututów.

Na wniosek dziedzica , folwark Lututów, przyległy miastu, kolonię Piaski i wieś Żmudę wydzielono z terytorium administracji jurysdykcji miejskiej. Wszystkich mieszkańców miasta Lututów, uwolniono od wszelkich posług i powinności bez wyjątku, na rzecz dworu.

Zobowiązaniami przemijającymi nakazano dziedzicowi przekazać połowę domu „massiv murowanego”, na pomieszczenia biura Magistratu miejskiego oraz, jak to określono „Wyrestaurować” cztery studnie. Do dzisiaj przetrwały dwie na terenie rynku. Zobowiązano dziedzica do sprzedaży cegły mieszkańcom Lututowa przez okres 6 lat. Tak więc istniejące piece polowe do wypalania cegły były własnością dziedzica. Nakazano sporządzić mapy z rejestrem pomiarowym, i oddać na własność Kassy miejskiej. Pozwoliło to określać wielkość podatku i opłat lokalnych na rzecz miasta od nieruchomości. Na końcu zobowiązań przemijających nakazano dziedzicowi pokryć koszty ogłoszenia przez Gazety i Dzienniki Gubernialne o wyniesieniu Lututowa do rzędu miast, i wszelkich innych, jakie by z tego tytułu miejsce mieć mogły.

Ze zobowiązania się wieczystego dziedzica ustanowiono służebność zbierania kamieni na gruntach dóbr dziedzica będących, mieszkańcom miasta Lututowa, i Kassy miejskiej. Pozyskiwano w ten sposób budulec na utwardzenie dróg. Nakazano przekazać plac pod budowę Ratusza w rynku oznaczonym nr 2 o długości 43 łokci i szerokości 26 łokci – miary nowopolskiej (łokieć nowopolski w Królestwie Polskim w 1819-1849 r. wynosił 57,6 cm). Z tego wynika, że wybudowano w Lututowie Ratusz po 1843 roku – przed Powstaniem Styczniowym. Do jakiego okresu przetrwał i w którym roku został wybudowany – nie dotarłem jeszcze do dokumentów źródłowych z tamtego okresu. Zatem, wybudowany budynek w rynku w 1922 roku, w którym toczyło się życie społeczno‐kulturalne, był drugim drewnianym budynkiem. Budynkiem rozebranym na początku osiemdziesiątych lat ubiegłego stulecia.

Wydzielony został plac na wybudowanie „salachtuza” (rzeźni) nad wodą i w końcu miasta położony o wymiarach 60 łokci długości i tej szerokości.

Użyte słowo w ustawie (laudemium) to z łacińskiego opłata pobierana przy przechodzeniu lub sprzedaży prawa wieczysto-dzierżawnego w tym przypadku majątku. Warto zagłębić się w ten dokument. To akt prawny wynoszący dotychczasową wsi kościelną Lututów do rzędu miast. Stanowi prawo na terenie Lututowa w latach 1843-70. To odległy czas. Dokument ten ujawnia wiele ciekawych informacji–znanych i nieznanych. Może są gdzieś jeszcze ślady tego, co określał w chwili swego powstania. Może uda się to przeczytać od końca – z punktu faktu dokonanego w większości już zatartego. Jak głęboko uda się to odkopać, czas pokaże. Wkrótce następny dokument z odległych czasów. Niemniej ciekawy, lecz bolesny w dziejach historii Lututowa, okresu drugiej połowy XIX wieku – czasu zniewolonej Polski.

Marek Zgadzaj

Dokumenty źródłowe: