Nim przyszło wyzwolenie

stary wieruszówCelem Niemiec hitlerowskich było wyniszczanie narodu, poprzez likwidację inteligencji w ramach t.z. „intelligentzaktion”. W obozach koncentracyjnych ginęli księża, nauczyciele, urzędnicy i inteligencja miasta i okolicznych wsi.

 

 

Po zamknięciu kościoła i aresztowaniu księży, śluby mieszkańcy Wieruszowa zawierali najczęściej w Wieluniu. Chrzty dzieci odbywały się w Wieluniu albo ksiądz przyjeżdżał do domu dziecka do Wieruszowa.

W obozach koncentracyjnych zostali zamordowani; Zakonnik Piotr Trocha zamordowany w Majdanku, ks. dr Walenty Kott w Dachau 18.05.1942, ks. Mieczysław Myszkowski z Podzamcza w Dachau 1943, ks. Dominik Kaczyński z parafii Matki Boskiej Zwycięskiej w Łodzi, urodzony w Wieruszowie 4.08. 1886 i ks. Kościów. W KL Dachau zamordowani zostali także: Franciszek Kubacki z Wieruszowa, Antoni Mrugała z Wyszanowa 19.02.1942, Władysław Pluska 20.5.1942 z Parcic, Ignacy Tochowicz z Bolesławca, aresztowany 6. 10. 1941, zmarł z wycieczenia w Dachau 30. 03. 1942. W obozie w Mauthausen i Gusen zostali zamordowani nauczyciele z Wieruszowa i okolic; Ignacy Hampel aresztowany w 1939 roku, zamordowany -1.04.1941, Feliks Magott – 18.11.1941, Antoni Nowicki -8.07.1941, Jan Glondała Piaski 3.11.1941, Kazimierz Kłobut Walichnowy 10.11.1940, Władysław Kusiak Sokolniki 17.05. 1941, Józef Pokora Sokolniki 31.07.1941, Stanisław Rychlik Sokolniki 7.03.1941, Tadeusz Mijakowski Sokolniki 21.02.1941, Jan Kuchciński Chojny 26.03.1941, Bolesław Petrychorski Radomierz 28.09.1941 i Stanisław Struzik Wójcin – Dachau 25.04.1943. Nauczyciel Piotr Winkowski był przez kilka miesięcy więziony w Radogoszczy k/Łodzi. W Mauthausen zamordowany został burmistrz miasta Wincenty Polak i kapitan WP Aleksander Odyniec 6.08.1940. W Stuthofie zamordowani zostali: komendant policji Kazimierz Polak i Leon Walkowski, Kazimierz Kucharski, Józef Kostrzewski, Jan Owczarski, Czesław Knura, Lucjan Kowalczyk, Antoni Tomczyk i Idzi Trocha. W obozie w Gross – Rosen giną bracia Polakowie Leon i Marian, Leonard Świeściak oraz Zygmunt Parusiński i Stanisław Kołodziejczyk. W Oświęcimiu – Auschwitz zamordowani zostali; Benedykt Magott, Stanisław Preder, Zygmunt Dzięgielewski, Leon Badeński, Stanisław Zabłocki, Roman Krauze i jego żona Anastazja, Feliks Rachel, Piotr Kubacki, Antoni Śpik i Wiktor Lisicki z Gajówki. W Nord Hausen ginie Tadeusz Moch i Leon Moch. W obozie zamordowany zostaje w 1943 Leon Brzeziński. W Rawiczu w więzieniu zamordowany został Roman Ziętkiewicz.

Wybuch wojny nie pozbawił dzieci nauki. Dość aktywnie w tajne nauczanie włączyła się część nauczycieli wieruszowskich. Jeszcze do 8 października 1939 roku funkcjonowała polska szkoła powszechna utworzona przez polski Zarząd Miasta. Uczyli w niej; Piotr Winkowski, Jadwiga Duś, Stefan Grzesiak Jadwiga Świsulska. Po zastąpieniu Zarządu Miasta przez Niemców, nauczanie zeszło do podziemia.

Inicjatorką tajnego nauczania była Helena Hampel. Tajne nauczanie prowadzili m. innymi; Ignacy Hampel (zesłany do KZ tylko dlatego, że nie chciał przyjąć volkslisty) , Sabina i Józef Bednarz, Wanda i Henryk Wesołowscy, Roman Dybek, Ignacy Duś. Stefan Grzesiak, Ignacy Kamiński, Antoni Nowicki, Marian Tyszkiewicz i Piotr Winkowski. Nauczanie odbywało się w małych grupach od 2 do 5 uczniów.

U mojego dziadka w pokoju na górze przy ulicy Nadrzecznej nr 19 już we wrześniu, ąż do czasu aresztowania, Ignacy Hampel uczył Jerzego Dworakowskiego, Kazimierza Grądziela (jego relacja) i mojego brata Ryszarda Grądziela. Sabina Bednarz zajęcia prowadziła w swoim domu, aż do wysiedlenia, a potem po domach uczniów. Stefan Grzesiak nauczyciel ze Śląska, którego wojna zaskoczyła w mieście rodzinnym, początkowo uczył w domu rodziców przy ulicy Warszawskiej 12, a potem w domu Wincentego Górowskiego Rynek 11. Wśród nauczycieli był szpieg niemiecki (V-ta kolumna?) B. Reinert. Do Wieruszowa przyszedł w niewyjaśnionych okolicznościach w 1929 roku, z adnotacją zakazu nauki języka polskiego, historii i wiedzy o Polsce. W czasie ucieczki na wschód, kilku mieszkańców miasta opowiadało, że w Piotrkowie spotkali się z polskimi ogłoszeniami, informującymi że B. Reinert jest szpiegiem.

Inni nauczyciele jak Władysław Krysiak, Stefan Grzesiak zostaje wywiezieni na roboty do Niemiec. W różnych okolicznościach w czasie wojny zastrzeleni zostali; Wacław Dominik w Czastarach, Eugieniusz Przywara w Ochędzynie, Jan Czajkowski w Czajkowie, Feliks Kwiatkowski w Skomlinie, Marian Stojecki w Bydgoszczy, ks. Henryk Kijak w Warszawie, Józef Smorawski w Byczynie, Stanisław Makowski, i Bogumił Kubacki. Powieszeni zostali; Józef Małecki w Poczdamie, Zygmunt Bilski w Dresden-Georg B i Józef Maliszek w Niemczech. W Krakowie zamordowany został Leon Kępa i w niewiadomym miejscu Wacław Parnowski.

Zamieszczam fragment tekstu z mojej książki „Wieruszów – życie nad Prosną” z rozdziału „Czas wojny” Zwracam się do mieszkańców Wieruszowa o zgłoszenie ewentualnych błędów zauważonych w tekście, a także o ewentualne uzupełnienia, co umożliwi mi nanieść poprawki.
Piotr K. Grądziel

Ten wpis został opublikowany w kategorii Wieruszów. Dodaj zakładkę do bezpośredniego odnośnika.
Subscribe
Powiadom o
3 komentarzy
najnowszy
najstarszy oceniany
Inline Feedbacks
View all comments
Mateusz
1 rok temu

Ś.P. Wacław Ligocki, ur. 1906-08-09. Zamordowany w Mauthausen – 1942-01-25. Numer obozowy „P” 8387, 5391.

andrzej olbromski
9 lat temu

Sokolniki
Nowy cmentarz mogiła nieznanego żołnierza
Armii Krajowej uczestnika Powstania Warszawskiego
po ucieczce z niewoli został rozstrzelany w pażdzierniku
1944 r w Sokolnikack

9 lat temu

Ks Edward Pawłoski Węglewice zam w Dachau 28 II 1942r
Ks Bolesław Starodowski Czastary zam w Czastarach
21 V 1940 r Lat 44
Węglewice
Walenty Pacyna lat 27 zam 29 X 1943 r
Andrzej Kaleta lat 23 zam XII 1943 r
Czastary
Władyśław lat 63 i Antoni lat 2O Majdanowie zam 20 X
1941 r