Kontynuując myśl wyrażoną w artykule „Lututów (1843-70) – miasto w Królestwie Polskim”
(Prezentuję, następny dokument z odległych czasów. Niemniej ciekawy, lecz bolesny w dziejach historii Lututowa, okresu drugiej połowy XIX wieku – czasu zniewolonej Polski), docieram do ukazu opublikowanego w Dzienniku Praw nr 241, tom siedemdziesiąty, z ostatnim zdaniem „Działo się w Warszawie, na 383 posiedzeniu, dnia 30 grudnia (11 styczna) 1869/70 roku.
„ To w tym dniu, w imieniu cara zdecydowano o losach Lututowa. I była to kara. Przekaz woli cara o początku „końca” miasta Lututów. Z dniem 11 stycznia 1870 roku istniejące miasto w guberni kaliskiej Lututów, w powiecie wieluńskim zostaje zmienione w osadę z zastosowaniem środków co do urządzenia w nim zarządu gminnego, na zasadach wskazanych w najwyższym ukazie cara Aleksandra II Romanowa, z dnia 19 lutego (2 marca) 1864 roku, o nadanie chłopom ziemi na własność i uwłaszczeniu włościan w Królestwie Polskim.
Ukazem nadania ziemi car daje to, co na mocy dekretu Rządu Narodowego dowódcy oddziałów powstańczych w poszczególnych wsiach, (celem zachęcenia ludności wiejskiej do masowego udziału w Powstaniu Styczniowym), poświadczali przejście na własność ziemi na rzecz chłopa – tej którą uprawiał. Nadanie ziemi na własność stanowił dokument – AKT UWŁASZCZENIA.
Oba dokumenty stanowiły nowy porządek prawny decydujący o życiu i statusie „stanie prawnym” chłopów wsi Królestwa Polskiego. Jednak nie można pominąć tutaj, lub nie zauważyć okresu i powodu powstania tych dwóch dokumentów. Przekaz ten sam lecz korzenie inne.
Dekret Rządu Narodowego, to dokument polskich władz okresu Powstania Styczniowego. Jednak car Aleksander II Romanow ukazem z 1864 roku o nadaniu chłopom ziemi na własność i uwłaszczeniu włościan podkreślił: „Chłop miał czuć, że obrabianie ziemi własnej, to przywilej z łaski i woli cara.” Ponadto, „car zezwolił zbierać chłopom jagody i chrust w lesie pańskim i wypasać krowy na pastwiskach pańskich. Prawo to zwane serwituty doprowadziło do ciągłych sporów pomiędzy chłopami a właścicielami majątków. Taki był cel i zamysł Cara…..)” .
Dzisiaj już praktycznie zapomniano słowo „serwituty”. Jeszcze niedawno, jako mały chłopiec stojący pomiędzy – wówczas dorosłymi, bliskimi mnie osobami na piaszczystej polnej drodze na wprost lasu oddzielonego od drogi nieużytkiem, usłyszałem słowo „serwituty”. Miało to miejsce w chwili wymiany zdań pomiędzy Ojcem i Wujem, wspominających historię minionych lat w trakcie spaceru w piękne, słoneczne popołudnie dnia letniego. Prawdopodobnie był to czas letnich wakacji.
Wsłuchując się w wspomnienia bliskich miałem zadartą ku górze głowę. Musiałem przesłaniać ręką oślepiające jasne słoneczne promienie. Czy to urok tej chwili – promienie słoneczne, powiew lekkiego wiatru i unoszące się powietrze nasycone zapachem pobliskiego sosnowego lasu wpłynął na zapamiętanie tego słowa, nie wiem. A może miejsce – polna droga, las i nieużytek położony w niedalekiej wsi po stronie zachodniej leśnego kompleksu dotykającego pobliski Koziołek – miejsce krwawej bitwy podczas Powstania Styczniowego. Trzygodzinnej nierównej walki odbytej dnia 15 czerwca 1863 roku, po której nastała cisza.
Cisza okryta łzami i niesamowitym bólem cierpienia okolicznych mieszkańców – świadków tamtych wydarzeń. Oni byli również bohaterami tej chwili. To ludność wsi Piasków i miasta Lututów pod ukryciem mroku nocy letniej, zbierali poległych Powstańców z pola walki, układając ich ciała na wozach ciągniętych przez konie w kierunku pobliskiego lasu.
Wówczas towarzyszyły im łzy, ból niesamowitego cierpienia, a także poczucie strachu. Wiedzieli, że pojmani w chwili pochówku Powstańców w leśnych zbiorowych mogiłach czekał Ich los poległych. Pamiętajmy, siłę historii kształtuje moc przekazu. Wracając do tematu, gdyby nie dekret Rządu Narodowego, czy „Najjaśniejszy” (co podkreślano w treści ukazu) – car byłby tak dobroduszny? Czy nastał by wówczas nowy porządek prawny dotyczący ludności wiejskiej w takim kształcie? Z wprowadzeniem nowego porządku prawnego, jednocześnie za udział mieszkańców w Powstaniu Styczniowym – Lututów traci prawa miejskie.
Tak postanowił Komitet Urządzający w Królestwie Polskim w Warszawie, na 383 posiedzeniu, dnia 30 grudnia (11 styczna) 1869/70 r. i dotyczyło to wiele miast Królestwa Polskiego.
Treść fragmentu ukazu.
„W Imieniu Najjaśniejszego
A L E X A N D R A Il-go,
Cesarza Samowładcy Wszech Rossji, Króla Polskiego, Wielkiego Księcia Finlandzkiego, etc.,ete.,etc.,
Komitet Urządzający w Królestwie Polskiem.
Na zasadzie Najwyższego ukazu z dnia 1 czerwca 1869 r. o
przemianowaniu osiadłości niemających charakteru miejskiego w gubernijach Królestwa Polskiego na osady – komitet urządzający, na przedstawienie członka – zawiadującego czynnościami komietu, postanowił i stanowi:
I. Istniejące w gubernji kaliskiej miasta: Iwanowice, Koźminek, Opatówek, Staw, Stawiszyn i Checz, w powiecie kaliskim; Kazimierz, Skulsk, Londek, Wilczyn, Zagurów, Kleczew i Pyzdry, w powiecie słupeckim; Wladysławów, Golino, Rychwal, Slesin i Tuliszków, w powiecie konińskim; Brudzew, Kłodawa, Grzegorzew, Iżbica, Babiak, Brdów i Sompolno, w powiecie kolskim; Grabów, Piątek, Poddębice i Parzęczew, w powiecie łęczyckim; Uniejów i Dobra, w powiecie turekskim; Szadek, Ztoczew i Burzenin, w powiecie sieradzkim: Wieruszów, Bolesławiec, Praszka, Lututów i Dzialoszyn, w powiecie wieluńskim;- zamienić na osady, z zastosowaniem następujących środków co do urządzenia w nich zarządu gminnego, na zasadach wskazanych w Najwyższym ukazie z dnia 19 lutego (2 marca) 1864 r:
1. W powiecie kolskim
Osady, Iwanowice, Koźminek, i Opatówek, przyłączyć do gmin wiejskich tegóż nazwiska; osadę Staw przyłączyć do gminy Kalinowo, przemianowawszy ją na gming Stawską; w osadzie Stawiszyn utworzyć samoistną gminę pod temże nazwiskiem, a osadę Chocz przyłączyć do gminy Olesiec, przemianowawszy ją na gminę Choczeską,
2. w powiecie słupeckim:
Osadę Kazimierz przylączyć do gminy Przyjma…”
Dzisiaj już wiemy, że odebrane przez cara 151 lat temu prawa miejskie, zostały przywrócone z dniem 1 stycznia 2020 r. na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2019 r. (Dz.U. z 2019 r., poz. 1416)
w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast oraz nadania niektórym miejscowościom statusu miasta. Lututów zostaje ponownie, po raz trzeci miastem.
Marek Zgadzaj
Dokumenty źródłowe:
1. Oryginał Dziennik Praw z 1870 roku
2. Akt uwłaszczenia – Dzieje Narodu i Państwa Polskiego – Powstanie Styczniowe, Stefan Kieniewicz.
3. Fotografia – autor
4. Analiza własna
Wersja elektroniczna gazety
