Towarzystwo Historyczne im. Szembeków już od około 25 lat przywraca pamięć Wielkiego Polaka oddanego Polsce – Pierwszego Prezesa Izb Rolniczych w Polsce, tj. dr Aleksandra hr. Szembeka z Siemianic. Towarzystwo organizowało na Jego temat liczne sesje, wystawy i konferencje, przypominające tę zapomnianą postać Aleksandra hr. Szembeka.
Uroczystości organizowano w Sejmie R.P. w Warszawie, Ministerstwie Rolnictwa, w Siemianicach, w Porębie Żegoty k. Krakowa, na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a przede wszystkim w szkołach na licznych odczytach dla młodzieży oraz w domach kultury i bibliotekach.
Teraz z okazji 130 rocznicy urodzin tego znamienitego Polaka, pragniemy zaakcentować, iż dnia 12 stycznia 2016 roku, przypada Jego kolejna, rocznica urodzin. Imiennik wielkiego pradziada tj. Aleksandra Fredry, autora „Zemsty”, wywodził się z rodu niemieckiego, który osiedlił się w Polsce już w 1566 r. Jeden z protoplastów – Bartłomiej Schonenbek, osiadł w Krakowie. Za zasługi dla nowej Ojczyzny otrzymał indygenat od króla Zygmunta Augusta i zaliczony został w poczet szlachty polskiej.
Aleksander przyszedł na świat 12 stycznia 1886 r. w majątku generała Powstania Listopadowego Piotra i Henrietty Becu de Tavanier Szembeków w Siemianicach koło Kępna. Urodził się w czasie gdy rząd pruski gotował nowy atak na Polaków, tworząc Komisję Kolonizacyjną.
26 kwietnia 1886 roku ustawa weszła w życie, a na jej realizację wydzielono ogromną kwotę 100 mln marek, za które państwo pruskie miało wykupić większe majątki polskie, a następnie osiedlić na nich chłopów pruskich. Był to więc początek walki o ziemie polskie w zaborze pruskim. Matka Aleksandra – Maria z Fredrów Szembekowa napisała wiersz pt.”Do syna”, w którym wyraziła nadzieję, że w przyszłości Aleksander znajdzie się w gronie tych, którzy pomszczą gwałty i wywalczą wolność Polsce.
Los tak chciał, że matka pokierowała wychowaniem syna , gdyż ojciec umarł, gdy chłopiec miał10 lat. Edukacja nie odbiegała od schematów wychowania w domach ziemiańskich. Ale silnie nasycona była egzaltacją narodową, w duchu idealistycznym. Mały Oleś chadzał w konfederatce, ucząc się w domu, a następnie w latach 1901 – 1905 uczęszczał do gimnazjum w Ostrowie Wielkopolskim.
Wstąpił do polskiej tajnej organizacji samokształceniowej – „Towarzystwa Zana”. Wiosną 1905 r. miał zdawać maturę. Nic nie wskazywało, by mógł w tym względzie mieć trudności, gdyż był uczniem celującym. Tymczasem znalazł się w poważnych opałach. Mianowicie jesienią 1904 r. wspólnie z siostrą Zofią rozdawał na pograniczu wielkopolsko – śląskim, dzieciom chłopskim, polskie książki.
18 listopada 1904 r. w „Kreuzburger Zeitung” pojawił się artykuł opisujący to zdarzenie i bijący na alarm z powodu polskiej agitacji na Śląsku. W następstwie tego pruski prokurator oskarżył A.Szembeka o przestępstwo z paragrafu 130 kodeksu karnego. Przepis ten groził karą więzienia do 2 lat za publiczne podburzanie różnych klas ludności do gwałtownych wystąpień przeciw sobie i zagrożenie spokoju publicznego. W dworze Szembeków przeprowadzono rewizję, ale siostry : Aleksandra, Zofia i Jadwiga, zdołały ukryć kompromitujące książki chłopów i policja zabrała tylko kilka, m.in. regulamin Królestwa Kongresowego i pamiętniki gen. Prądzyńskiego. Ostatecznie śledztwo umorzono, ponieważ stwierdzono, że rozdawane książki nie były zakazane i nie zawierały idei podburzających.
Mimo to Aleksander został dotknięty represjami w gimnazjum. Kolegium nauczycielskie pod dyktando dyrektora Schlutera – uznało, że rozdając polskie książki wywołał zgorszenie, groziło mu to wydaleniem oraz wstrzymało na pół roku możność przystąpienia do egzaminu dojrzałości. Zdał go więc dopiero jesienią 1905 r. i choć z wynikiem celującym, to w świadectwie maturalnym zamieszczono notę o niedojrzałości politycznej abiturienta.
Studia odbywał na obczyźnie w Lipsku, Paryżu i Louvain. Aleksander doktoryzował się w Uniwersytecie w Louxain na podstawie pracy, która zawierała obszerną analizę działalności zrzeszeń gospodarczych chłopów polskich w zaborze pruskim. Podobno książkę Szembeka czytało wielkopolskie ziemiaństwo z zainteresowaniem, ale ostatecznie jego wnioski przyjęto dość sceptycznie. Ich realizacja wymagała zmiany patriarchalnych stosunków na wsi, a to podcięłoby pozycję ziemiaństwa.
W czasie studiów Aleksander starał się służyć matce radą w prowadzeniu majątku, zwłaszcza w obliczu groźby wywłaszczenia. Charakterystyczny jest w tym względzie list pisany z Paryża z 24 grudnia 1907 r. Potępiał w nim myśl ugody z rządem pruskim jako cenę za odwrócenie niebezpieczeństwa wywłaszczeń, o czym zaczynali myśleć niektórzy właściciele ziemscy. Trafnie przewidywał, że rząd zdoła przeforsować w Sejmie ustawę uwłaszczeniową, mimo polskich protestów i złudzeń, iż do tego nie dojdzie.
Marzył o solidnej, twardej kontrakcji polskiej. Przewidując, że matka stanie się jedną z pierwszych ofiar wywłaszczenia, radził sprzedać część majątku okolicznym chłopom, których rząd pruski wywłaszczać nie będzie. „Będziemy mieć tę pociechę, żeśmy część Siemianic dla narodu uratowali, oddając ją dobrowolnie w ręce chłopów” – pisał do matki, gdy Szembekowie mimo zmniejszenia majątku zostali wywłaszczeni.
Objąwszy w 1910 r. zarząd siemienickiego majątku, Aleksander usiłował w nim i w okolicy wprowadzić poznane na zachodzie Europy nowoczesne metody gospodarowania. Powtórzył również pewne instytucje socjalne.
Szembek w czasie I wojny światowej starał się uczulić polskich polityków, przebywających w Europie Zachodniej na problem Śląska w związku z perspektywą określenia przebiegu zachodniej granicy przyszłej Polski. Odpowiednie materiały przekazywał alianckiej koalicji podczas Powstania Wielkopolskiego. O zaangażowaniu Szembeków w tę sprawę świadczy fakt, że nawet matka Aleksandra Szembeka rozmawiała na ten temat z Ignacym Paderewskim w Poznaniu.
Ludność polska powiatu kępińskiego wybrała Aleksandra Szembeka jako jednego z ziemian na delegata do Polskiego Sejmu Dzielnicowego, który odbył swoje obrady w grudniu 1918 roku w Poznaniu. Zaś 1 stycznia 1919 r. na sejmiku powiatowym w Kępnie oświadczył, że nie uznaje władzy rządu pruskiego i demonstracyjnie wyszedł z sali obrad.
W Poznaniu powierzono mu za fachowe wykształcenie rolnicze, kierowanie resortem rolnictwa w Komisariacie Naczelnej Rady Ludowej. Został więc w istocie pierwszym wielkopolskim ministrem rolnictwa. Wkrótce mianowano go także Pierwszym Polskim Prezesem Wielkopolskiej Izby Rolniczej.
Powiat kępiński został wyzwolony dopiero w dniu 17 stycznia 1920 r. przez płk. Stanisława Thiela z Doruchowa na mocy Traktatu Pokojowego w Wersalu. Jako Prezes Izby Rolniczej, Aleksander Szembek dążył do uporządkowania stosunków rolnych i przeciwstawiał się m.in. spekulacyjnym obrotom ziemią poniemiecką. Przebywając w Poznaniu brał udział w pracach zmierzających do utworzenia Narodowego Stronnictwa Ludowego, które ostatecznie powstało 6 lutego 1919 roku. Partia ta głosiła równouprawnienie ludu oraz uznając go za podstawę i przyszłość narodu, starała się jednak przeciwdziałać radykalizacji wśród wielkopolskiego chłopstwa (dla idei ze Wschodu po 1917 r.).
Oprócz działalności politycznej i społecznej oraz gospodarczej, Aleksander Szembek działa także na polu kulturalnym i oświatowym. Z jego poznańskim okresem życia związany jest także jego współudział w organizacji Uniwersytetu Poznańskiego. Szembek był później członkiem komisji, która utworzyła przy uniwersytecie Wyższą Szkołę Rolniczą, przekształconą w końcu w Wydział Rolno – Leśny, dający podwaliny pod powstanie Akademii Rolniczej w Poznaniu.
Aleksander Szembek brał udział także w pracach międzynarodowej komisji, która dokonywała ustalenia granicy polsko – niemieckiej. Została ona utworzona na podstawie Traktatu Wersalskiego i w jej skład wchodzili przedstawiciele : Francji, Anglii, Włoch, Niemiec oraz Polski, której reprezentantem był właśnie Aleksander Szembek.
Nominację przyjął z dużym zatroskaniem, zdawał sobie sprawę z dużej odpowiedzialności. Zgodnie oceniono jego działalność w komisji jako bardzo pozytywną.
Ocenia się, że dzięki zabiegom dr Aleksandra hrabiego Szembeka, przesądzony został na rzecz Polski los przeszło 80 – ciu miejscowości w Powiecie Kępińskim – Woj. Wielkopolskie, ale i także w innych rejonach Polski.
Uroczystości , które między innymi inicjowało Towarzystwo Historyczne im. Szembeków to:
1. Dnia 19.11.2007 roku – Siemianice k. Kępna.
2. Dnia 4.09.2013 roku – Poręba Żegoty k. Krakowa w Rodowej siedzibie Szembeków.
3. Dnia 21.10.2013 roku – Ministerstwo Rolnictwa w Warszawie.
4. Dnia 27.05.2014 roku – Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
5. Dnia 26.09.2014 roku – Sala Kolumnowa Sejmu R.P. w Warszawie.
Należy nadmienić, iż w uroczystościach uczestniczyli m.in. przedstawiciele Sejmu R.P. Ministerstw, Dyplomacji, przedstawicieli Izb Rolniczych w Polsce i z innych państw, władz samorządowych, uniwersytetów, a co najważniejsze szkół oraz przedstawicieli znamienitego Rodu Szembeków.
Opracował Władysław Ryszard Szeląg
Warszawa, dnia 2.01.2016 r.
Wersja elektroniczna gazety
