Od początku dziejów osady Lututów, obszar jej położony jest w granicach Państwa Polskiego. Jednak zanim przejdziemy do końca XIV w. początku historii miasta Lututów przeanalizujmy zachodnie granice naszego Państwa od roku 1000 okresu panowania Piastów.
Granica zachodnia Polski za Chrobrego w roku 1000 przebiegała wzdłuż rzeki Odra.
W roku 1138 okresu Polski dzielnicowej teren obszaru późniejszego Lututowa leży w dzielnicy senioralnej i Pomorza.
W chwili układu w Krewie w 1386 roku zawartego przez wielkiego księcia litewskiego Władysława Jagiełłę, okresu granic Polski i Litwy, teren Lututowa położony był niedaleko granicy zachodniej na obszarze lennym, w tym również Wieruszów, Wieluń i Namysłów.
Tereny te za panowania króla Kazimierza Wielkiego, okresu zjednoczenia Polski przyłączono do Polski. Jedynego króla Polski zwanym „Wielki”. Uporządkował szkolnictwo, sądownictwo i rzemiosło. Zastał Polskę drewnianą, zostawił murowaną. Umiera w 1370 roku, jako ostatni Piast. Za swojego panowania nie odzyskał Pomorza i przystał na utratę Śląska.
Pomorza nazywanego pierwotnie Prusy. W 1226 roku Konrad Mazowiecki sprowadza nad Wisłę Krzyżaków. Skąd rozpoczęli podbijanie ziemi pruskiej ogniem i mieczem. Krzyżacy wypierając Prusów osiedlali Niemców. Założyli Toruń, Grudziądz. Wznosili zamki obronne w tym Elbląg. Krzyżacy stali się zaciętym wrogiem Polski i Litwy.
W okresie tym na terenie państwa polskiego książęta popierali powstawanie miast. Powiększali tym samym swoje dochody, zwiększali obronność kraju, zastępując dawne grody. Ludność tych terenów, tamtych czasów była różnorodna. Na terenie Polski zaczął rozwijać się handel i rzemiosło. Pomocny w tym był szlak bursztynowy, miejsce przemieszczania się kupców po bursztyn nad Bałtyk. Rozwijał się handel tzw. wschodni, zapoczątkowany wyprawami krzyżowymi w kierunku terenów wschodnich. Rozpoczęły się znaczące zmiany. Zmiany w życiu gospodarczym związane z położeniem ludności wiejskiej i miejskiej. Napływ osadników z zachodu przeniósł nowe, sprawdzone zasady organizacji obszarów miejskich. Zapewne to miało wpływ na początkową nazwę Lututowa, jako (Lutuldisthat). Za Kazimierza Wielkiego zaszły zmiany na lepsze. Wytworzony system szkolny na zachodzie, przenika wraz z chrześcijaństwem do Polski. Wsie i osady wówczas były mało liczebne, średni liczyły od 15-25 osadników.
Kronikarz Janko z Czarnkowa pisze „Kto tylko popełniał łotrostwo i kradzieże, chociażby był to rycerz, tego kazał ścinać, topić, głodem morzyć… Za jego czasów żaden z potężnych panów lub rycerstwa nie śmiał biednemu gwałtu uczynić, wszystko się sądziło według sprawiedliwości”.
Pamiętajmy, to co zmienia się dzisiaj w dwie dekady wówczas nie zmieniało się w dwa wieki. Ludność świecka z wyjątkiem duchowieństwa, dzieliła się podobnie, jak na zachodzie wyróżniając stan szlachecki /rycerski/, mieszczański, i włościański /kmiecy/. Stany te różniły się zajęciem, miały odrębne prawa i podlegały innym sądom.
Lututów w 1406 roku nadaniem króla polskiego Władysława Jagiełłę uzyskuje lokacje praw miejskich na skutek działań Lutolda z rodu Wieruszów.
Powstanie osady Lututów zbiega się z końcem dynastii Piastów, linii kujawskiej. Okresu panowania królowej Jadwigi żony Władysława Jagiełły, zmarłej w 1399 roku. Być może dokument nadania praw miejskich dla Lututowa zaczynał się słowami podobnymi jak dla Krakowa „W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. Amen… Zamieszkując… złożyć miasto …. i zgromadzić tamże ludzi z różnych klimatów, kładziemy tu w uszy wszystkim…”.
Cztery lata po nadaniu praw miejskich dla Lututowa w dniu 15 lipca 1410 roku ma miejsce największa bitwa wojsk polsko – litewskich dowodzonych przez Władysława Jagiełłę z wojskami Zakonu Krzyżackiego – bitwa pod Grunwaldem.
Za drugiego syna Jagiełły, Kazimierza IV w 1466 roku Pomorze wraca do Polski.
W 1492 roku Kolumb odkrywa Amerykę.
W latach 1452-1519 żyje największy artysta, malarz Leonardo da Vinci.
Na XVI wiek, czas panowania ostatnich Jagielonów, Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta do którego należy włączyć czasy panowania Stefana Batora przypada okres odrodzenia, tzw. „złoty wiek”.
Okres wspaniałego rozkwitu kultury.
Czasy Klemensa Janickiego (1516-1543), pierwszego utalentowanego poety polskiego, Mikołaja Kopernika (1473-1543), astronom, który wstrzymał słońce, ruszył ziemię.
Od czasów unii lubelskiej 1569 roku, teren Rzeczpospolitej Polskiej zamieszkiwane są przez Polaków, Litwinów, Rusinów, Niemców Łotyszów. Lututów wraz z ziemią sieradzką, kaliską i częstochowską znajduje się w granicach Polski zwaną także „Koroną”, przy zachodniej granicy.
W tym okresie sejm składa się z trzech stanów:
• króla
• senatu
• izby poselskiej
Senat liczył około 140 senatorów. Izba poselska około 170 posłów.
Władza wykonawcza należała do króla.
Urzędy były centralne dla całego państwa.
Marszałek zarządzał dworem królewskim.
Laska marszałkowska tamtego okresu.
Kanclerz kierował kancelarią króla. Podskarbnik zarządzał skarbem. Hetman w zastępstwie króla sprawował naczelne dowództwo i zarządzał sprawami wojskowymi.
Buława hetmańska.
Dla Korony i Litwy centralnych urzędów było ogółem 16.
Po wewnętrznych zamieszkach w Moskwie, do których wtrącili się na własną rękę panowie polscy, car Wasyl Szujski sprzymierza się ze Szwedami, z którymi wojnę prowadzi Polska. Sytuacja ta powoduje w roku 1609 podjęcie działań wojennych z Rosją za króla Zygmunta III. Zachęcona szlachta nadzieją zdobycia Smoleńska, którego oblężenie trwało dwa lata zmobilizowała się do większych wysiłków. Lecz dopiero hetman Żółkiewski, wysłany przeciwko idącym na odsiecz Smoleńska wielokrotnie liczniejszym sile wroga w 1610 roku rozgramia je pod Kłuszynem odnosząc bezprecedensowe zwycięstwo. Zauważmy w tym miejscu, 200 lat po Grunwaldzie zdobywamy Moskwę. Czynem tym udowadnia posiadanie niesamowitych zdolności dowodzenia wojskiem w boju. Żółkiewski zajmuje stolicę państwa moskiewskiego, doprowadzając tam do wyboru polskiego królewicza Władysława na cara.
Zbrojna wyprawa Władysława zakończona w Dywilinie pod Moskwą rozejmem powoduje przejęcie przez Polskę ziem na północnym wschodzie, osiągając w ten sposób w 1619 roku najszersze granice Polski od strony wschodniej.
Rok 1655 najazd wojsk Szwedzkich na Rzeczpospolitą.
Szwedzi kierując się na Częstochowę pod Jasną Górę, przechodzą przez tereny Lututowa. Wiek XVII dla Lututowa jest szczególnie tragicznym. Lututów miasto słabego rozwoju gospodarczego dotykają ciężkie chwile.
Rok 1630 zaraza morowego powietrza, umiera prawie połowa ludności. Miasto w całości drewniane staje w płomieniach. Utratę prawie wszystkiego pogłębia niszczycielskie działanie wojsk szwedzkich. Po śmierci króla Jana III Sobieskiego w dniu 17 czerwca 1696 roku następuje okres bezkrólewia, co również ma negatywny wpływ na nasz teren.
Lututów jednak nie przestaje istnieć. Lecz zaistniała sytuacja powoduje zubożenie społeczeństwa i konieczność odbudowy miasta. Słaba kondycja finansowa miejscowej ludności zauważalna jest przez rządzących. Z tego też powodu w roku 1714 za panowania króla Polski Augusta II Mocnego (1709-1733) Lututów traci prawa miejskie, ale nie przestaje istnieć. Podejmuje odbudowę miejscowości przyjmując klasyczny układ ulic w formie szachownicy. Formy urbanistycznej zastosowanej już na etapie ustanowienia lokacji praw miejskich w 1257 roku dla miasta Kraków.
Ile słabości, tyle mocy.
Marek Zgadzaj
Wersja elektroniczna gazety
Jako emerytowany nauczyciel historii jestem ukontentowany pana wiedzą. Z przyjemnością czyta się pana teksty. Opracowania graficzne są zajmujące. Pozdrawiam