Kolor niebieski Długość 6,8 km

Przebieg

Wieruszów IT ul. Waryńskiego – ul. Świerczewskiego – ul. Nowa – ul. Parkowa – ul. Sportowa – ul. Kilińskiego – ul. Nadrzeczna – ul. Dąbrowskiego – ul. Okrzei –ul. Cmentarna – ul. Prusa – ul. Wieluńska – ul. Kordeckiego – ul. Warszawska – Droga Polna / od ul. Warszawskiej do ul. Fabrycznej / – Droga do cmentarza żydowskiego – ul. Leśna – ul. Marianów – ul. Fabryczna – ul. Warszawska – Chodnik / między ul. Warszawską a ul. Szkolną / – ul. Szkolna- ul. Waryńskiego IT

Żydzi stanowili najliczniejszą grupę niechrześcijańską w dziejach Wieruszowa. Pierwsza pisana wzmianka o wieruszowskim Żydzie Jakubie pochodzi z 1600r., kolejnym potwierdzeniem obecności Żydów w miasteczku jest przywilej dla wieruszowskiego cechu sukienników wydany w 1618 r., osiedlający się w Wieruszowie Żydzi należeli pierwotnie do gminy żydowskiej w Kępnie, dopiero w 1810 r. powstała w Wieruszowie samodzielna gmina żydowska tuż przed wybuchem II wojny światowej w Wieruszowie mieszkało około 3,5 tysiąca Żydów, już 2 września 1939r. hitlerowcy dokonali masakry 21 osób pochodzenia żydowskiego w tym 11 – osobowej rodziny Lewi pod zarzutem udziału w obronie mostu na rzecze Prośnie, w dniu 13 października 1941r. na terenie Wieruszowa w rejonie ulic: Nadrzecznej, Kilińskiego i Zamkowej utworzono getto żydowskie zamknięte zakolem Prosny, w dniu 21 sierpnia 1942r. hitlerowcy wywieźli wszystkich mieszkańców zlikwidowanego wówczas getta do obozu zagłady w Oświęcimiu, niezdolnych do transportu 86 starców i chorych zamordowano w nocy z 26 na 27 sierpnia 1942 r. w mykwie. Mykwę wzniesiono w drugiej połowie XIX w., spalona w czasie okupacji odbudowana została po wojnie, obecnie znajdują tu się mieszkania komunalne. Cmentarz żydowski/kirkut/ założono prawdopodobnie w XVII w. Zniszczony w 1942 r. podczas likwidacji getta stanowi dziś już niemal całkowitą zdewastowaną pamiątkę po tutejszej społeczności żydowskiej. Zajmuje powierzchnie ok. 1,6 ha. Zachowały się tu resztki płyt nagrobkowych / macewy / z XVIII-XIX w oraz fundamenty ogrodzenia cmentarnego. Część macew hitlerowcy wykorzystali do wybrukowania placów i ulic w tym m.in. dziedzińca gestapo przy ul. Warszawskiej 57, a dużą część po prostu zniszczyli. W 1984 r. macewy zostały wydobyte z dziedzińca gestapo i przewieziona na teren Przedsiębiorstwa Komunalnego. Na kirkucie zwraca uwagę zbiorowa mogiła 107 obywateli narodowości żydowskiej w tym 21 osób z byłego Podzamcza rozstrzelonych w początkowych dniach wojny oraz 86 ofiar zbiorowej egzekucji dokonanej w 1942 r. na terenie mykwy. Nieistniejąca synagoga znajdowała się na rogu ul Wrocławskiej i Kilińskiego została pobudowana w 1890 r. zniszczona w 1939 r.

Minisłownik

BAR MICWA – uroczystość wprowadzenie 13-letniego chłopca w grono dorosłych mężczyzn

BET HA – MIDRASZ – uczelnia talmudyczna, miejsce modlitw oraz studiowania Talmudu i

BÓŻNICA -dawne określenie żydowskiej świątyni

BUND -Socjalistyczny Powszechny Żydowski Związek Robotników, do roku 1939 jedna największych partii żydowskich w Polsce. Głosił hasła równouprawnienia, promował oświatę i literaturę w języku jidysz

CADYK -charyzmatyczny przywódca duchowny lokalnej społeczności chasyckiej, nauczający o głębokich tajemnicach wiary

CHANUKIJA -lampa na 8 świec, które zapala się po zachodzie słońca przez 8 kolejnych dni święta Chanuka

CHASYD -członek i uczestnik mistyczno-religijnego ruchu żydowskiego, wyróżniający się niezwykłą konsekwencją i dyscypliną w wykonywaniu obowiązków wynikających z religii

CHEDER -elementarna szkoła religijna

CHUCPA -bezczelność, zuchwałość, cwaniactwo połączone z tupetem, domaganie się więcej niż przysługi

CZULENT -tradycyjna potrawa szabasowa, zapiekana z białej fasoli, kartofli, kaszy, cebuli i skrawków mięsa wołowego, czasem śliwek. Ponieważ w sobotę nie można było gotować, danie przygotowywano w piątek i zostawiano na noc rozgrzanym piekarniku. W małych miasteczkach wszystkie gospodynie zanosiły garnki z czulentem do piekarni i wstawiały do wspólnego pieca.

DIASPORA -rozproszenie jakieś narodowości wśród innych narodów lub wyznawców jakieś religii wśród innowierców.

DYBUK -zły duch, duch zmarłego, który wstąpił w żywego człowieka.

GWIAZDA DAWIDA -sześcioramienna gwiazda złożona z 2 przecinających się trójkątów, symbol narodu żydowskiego, syjonizmu i godło państwa Izrael.

HAWDALA -uroczyste zakończenie Szabatu, błogosławieństwo odmawiane na zakończenie dnia świątecznego początek powszedniego złożone ze wstępu, błogosławieństwa nad winem, wonnymi korzeniami i światłem świecy oraz błogosławieństwa końcowego.

JESZIWA -wyższa szkoła talmudyczna dla nieżonatych studentów, dające kwalifikacje do ubieganie się o posadę rabina.

JIDYSZ -język ukształtowany w X-XII w. na podłożu dialektów niemieckich dodatkiem elementów hebrajskich i romańskich, zapisywany alfabetem hebrajskim. Hebrajski pozostał językiem religii i ludzi wykształconych, jidysz był codziennym językiem warstw niższych. W języku polskim funkcjonują zapożyczone z języka jidysz bachor, belfer, cymes, mecyna, geszeft, kapcan, machlojka, trefny.

KAHAŁ -żydowska organizacja gminna, podstawowa forma organizacji życia społeczności żydowskiej w Polsce od XVI w.

KANTOR -śpiewak synagogalny.

KIRKUT – cmentarz

KLEZMER -muzykant weselno – karczmiany lub grający na przyjęciach. Tradycje muzykowania przekazywano z pokolenia na pokolenie, tak powstały dynastie klezmerskie. Także święte instrumenty.

KOSZERNY -określenie stanu zgodności przedmiotów, potraw i tekstów oraz pewnych czynność, rytuałów i ceremonii z wymaganiami odpowiednich przepisów rytualnych.

LECHAIM -toast przy wznoszeniu kielicha ,,Na zdrowie’’.

MAARIW -modlitwa odmawiana między zmrokiem a północą, zw. też arawit, jedna z 3 obowiązujących codziennej liturgii, złożona ze szma, błogosławieństw, amidy i kadiszu.

MACA -placki pieczone z mąki i wody/bez zakwasu, drożdży i soli/.

MACEWA -nagrobkowa płyta kamienna z inskrypcjami, półkoliście zwieńczona, niegdyś malowana, umieszczona pionowo w nogach zmarłego ,zwrócone ku wschodowi.

MAZEŁ TOW -pozdrowienie używane przy radosnych okazjach, życzenie pomyślności.

MENORA -siedmioramienny świecznik, godło państwa Izrael na równi z gwiazdą Dawida.

MENUCHA -odpoczynek, pogoda, cisza, pokój, wytchnienie, stan, w którym nie istnieje konflikt, nie ma strachu i nieufności. Spełniając przykazania Szabatu religijny Żyd może ten stan osiągnąć.

MESJASZ -ten który zostanie zesłany przez Boga na ziemię i który unicestwi wszelkie zło. Gdy przyjdzie umarli zmartwychwstaną, a Świątynia zostanie odbudowana.

MINCHA -modły odmawianego po południu przed zachodem słońca, złożone z amidy, psalmów, krótkich modłów i kadiszu.

MIJAM -zgromadzenie co najmniej 10 mężczyzn, niezbędne do odprawiania publicznych modłów i niektórych ceremonii religijnych.

MYKWA -basen z bieżącą wodą, służący do rytualnych oczyszczeń ludzi i sprzętów.

OBRZEZANIE -rytualne usuniecie chłopcu napletka w 8 dniu po urodzeniu.

OHEL -grobowiec w formie kamiennego lub drewnianego domku, przeznaczony dla ważnej osobistości/rabina, uczonego, cadyka/.

RABIN -duchowy przewodnik lokalnej społeczności żydowskiej

REBE -grzecznościowy tytuł wyrażający szacunek

STAROZAKONNI —żydzi którzy zachowali odwieczne praktyki religijne i tradycyjny styl życia

SYJONIZM -Żydowski Ruch Narodowy powstały w XIX w Środkowej i Wschodniej Europie, postulował odrodzenie narodowe Żydów i utworzenie państwa Żydowskiego.

SYNAGOGA -miejsce zgromadzeń, nauki modlitwy.

SZABAT/SZABAS/SZABBATH/SHABBAT/ -najważniejsze żydowskie święto, na cześć Boga Stworzyciela, który tego dnia odpoczął. Dzień pełen harmonii, radości, wewnętrznego uspokojenia, pokoju i wypoczynku, trwający od zachodu słońca w piątek do zachodu słońca w sobotę. Obowiązuje zakaz wszelkiej pracy i działań powodujący zmiany w otoczeniu. Po wieczornych modłach w synagodze urządza się w domu uroczystą kolację. Kobieta /matka/ zapala dwie świece, odmawiając specjalne błogosławieństwo. Mężczyzna/głowa rodziny /uświęca szabat odmawiając kidusz nad kielichem wina.

SZALOM -pokój, tradycyjne żydowskie pozdrowienie.

SZTEŁ -mała prowincjonalna gmina żydowska w przedwojennej Europie Środkowo-Wschodniej.

TALMUD -najważniejsze opracowanie Tory, skarbnica wiadomości o historii, obyczajach i prawie Żydów.

TALMUD TORA -elementarna szkoła religijna dla sierot i dzieci z najuboższych rodzin.

TALES -biały szal modlitewny ozdobiony czarnymi lub granatowymi paskami u dołu i frędzlami, noszonymi przez pobożnych Żydów pod ubraniem.

TEFLIN FILAKTERIE -2 czarne skórzane pudełeczka zawierające pergamin z 4 fragmentami tekstów Tory, dorośli mężczyźni przywiązują je rzemykami do czoła i lewego przedramienia podczas codziennej porannej modlitwy na znak oddania się Bogu sercem, umysłem i wolą.

TORA -Pięcioksiąg Mojżesza, święta księga judaizmu. Także żydowska nauka i prawo.